نخبگان، سرمایه های ارزشمند جامعه / مهدی احمدی

رهبر معظم انقلاب بارها در سخنان خود به نخبگان توجه ویژه ای داشته و بر نقش آفرینی عملی استعدادهای جوان در جامعه تاکید کرده اند، زیرا نخبگان قشری تاثیرگذار و با استعداد به شمار می روند که دولت و نهادهای گوناگون در ارتباط با جذب، سرمایه گذاری و حمایت بیشتر از این قشر را بایستی سرلوحه برنامه های خود قرار دهند.نخبه ها و استعدادهای جوان جامعه، شامل نخبگان سنتی، اقتصادی و سیاسی توان ویژه و برجسته ای در حفظ یا براندازی نظم موجود یا ایجاد طرح و سازمانی نو دارند. این توانایی ناشی از استعداد، درک و قدرت ویژه آنها است. البته آن گاه که افراد نخبه حرکتی را آغاز کردند و راه هموار شد، دیگران هم می توانند پشت سر آنان حرکت و نقش خود را در حرکت تاریخی جامعه ایفا کنند.

با این مقدمه می توان گفت توجه به نخبگان و استعدادهای برتر جامعه امری مهم و قابل بررسی است و کوتاهی در این زمینه مسیر و حرکت جامعه را با کندی روبرو می سازد، از این رو این موضوع همواره مورد توجه مقام های مسئول در جامعه بوده است.مقام معظم رهبری به عنوان رهبری آگاه، همواره قشر نخبه و استعدادهای جوان جامعه را مورد توجه قرار داده اند و در سخنرانی های خویش، بارها بر ضرورت جدی گرفته شدن بنیاد نخبگان به عنوان یک بنیاد ملی، راهبردی و ایجاد زمینه برای نقش آفرینی عملی استعدادهای جوان در جامعه تاکید کرده اند. ایشان در 22 مهر 1394 هجری خورشیدی، در دیدار جمعی از دانشجوها و استعدادهای برتر علمی کشور، بیان داشتند: «آینده کشور به برکت اهداف، شعارها و حرکت انقلابی جامعه و حضور انبوه نخبگان جوان و حرکت عظیم و پرشتاب علمی و فناوری که آغاز شده است، آینده ای روشن و همراه با پیشرفت و اقتدار و نفوذ روزافزون معنوی در منطقه و جهان خواهد بود و کسانی که در این شرایط بدنبال دلسرد کردن نسل جوان از حال و آینده هستند، مرتکب خیانت به کشور و ناموس ملی می شوند.»

حسن روحانی رییس دولت یازدهم نیز توجه ویژه ای به قشر نخبه و با استعداد جامعه دارد، تا آنجا که در مهر 1392هجری خورشیدی و در هفتمین همایش ملی نخبگان جوان کشور در این زمینه گفت: «ما به ایرانی بودن خود افتخار کرده و به نخبگان جوان خود مغروریم؛ ما باید حماسه اقتصادی را هم با مشارکت یکدیگر خلق کرده و بیافرینیم، چرا که حماسه خلق کردنی است و بدون تلاش، کوشش، انسجام و وحدت نمی توانیم حماسه اقتصادی را خلق کنیم. ما هرگز نمی توانیم دور کشور حصار بکشیم؛ البته که باید خودباور بوده و در برابر نقشه دیگران نهراسیده و مقاومت کنیم، اما این کار باید با تدبیر همراه باشد، نه اینکه بخواهیم شعار بدهیم؛ ما با تدبیر می توانیم در برابر همه قدرت هایی که بخواهند علیه منافع ملی ما قد علم کنند، ایستادگی کنیم.»این سخنان حسن روحانی تنها چند ماه پس از پیروزی در انتخاب یازدهم ریاست جمهوری، نشان از عزم جدی او بر ضرورت تدوینِ ساز و کاری برای بهره گیری از آرا نخبگان در تصمیم سازی های کشور داشت.

همچنین دیگر اعضا دولت یازدهم، نگاه ویژه ای به قشر نخبه کشور نشان داده اند و همواره بر این امر تاکید داشته اند که رویکرد دولت تدبیر و امید بر این موضوع است که به این سرمایه های انسانی توجه بیشتری داشته باشد. با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید، توجه ویژه ای به به قشر نخبگان شد و با نگاهی به کارنامه دو ساله دولت یازدهم می توان بر این ادعا، مُهر تایید زد.دولت یازدهم با گشایشی که در حوزه اقتصادی کشور ایجاد کرد و همچنین رسیدن ماراتن هسته ای به پایانی خوش، می توان به بازگشت سرمایه های انسانی کشور، امید فراوانی داشت.** پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا در راستای سخنان مقام معظم رهبری و لزوم توجه به نخبگان و استعدادهای کشور با «جواد هروی» نایب رییس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی و «فاطمه مهاجرانی» رییس دانشکده فنی و حرفه ای شریعتی به گفتگو پرداخت.

** تعامل نخبگان و جامعه

جواد هروی درباره تعامل جامعه و نخبگان گفت: نخبه به عنوان یک نتیجه مطلوب از بستر خلاقیت جامعه برمی خیزد و به تعبیر دیگر نخبه را می توان حاصل تلاش های جمعی به منظور تبلور نگاه و رویکرد آن دانست، می توان گفت نخبه همان قشری است که جامعه نسل گذشته به آن اندیشیده و اینک تبلور یافته و به صورت یک قشر یا یک اندیشه حضور پیدا کرده است. به همین دلیل نخبگان محصول های ناب اجتماع هستند و در صورتی که به درستی به کار گرفته شوند منشا خدمت و برکت بسیاری می شوند و تا زمانی که به مدیریت آنها توجه نشود، منشاهای اصلی از دست رفتن سرمایه های جامعه خواهند بود.فاطمه مهاجرانی، نخبگان را یکی از منابع مهم کشور دانست و بیان داشت: نخبگان مهمترین منابع یک جامعه هستند و ایران نیز از آنان برخوردار است. باید برای نگهداری، جذب و بهره برداری از آنها برنامه ریزی مناسبی انجام داد و نبود یک برنامه مشخص و مناسب در زمینه نگهداری و بهره برداری از نخبگان و استعدادهای کشور سبب می شود که کشورهای دیگر با برنامه ریزی حساب شده به دنبال استفاده از این افراد باشند.

**مهاجرت یا فرار مغزها

جواد هروی با اشاره به سخنان مقام معظم رهبری در مورد ضرورت توجه به نخبگان و استعدادهای جامعه، تصریح کرد: مقام معظم رهبری فرمودند دیگر کشورها در بیرون از مرزهای ما بیشتر تشنه جذب قشر نخبه و استعدادهای جامعه ما هستند و می توان گفت تا زمانی که از ظرفیت نخبگان در کشور به درستی استفاده نشود، کشورهای دیگر برای این افراد برنامه ریزی می کنند و در پی جذب و استفاده از آنها هستند و به بهترین شکل نتیجه و دستاورد یک نسل را مورد بهره برداری قرار می دهند. به تعبیر دیگر نخبه که فراهم آمده از زحمت ها و توانمندی های یک جامعه است به خارج از کشور می رود و به راحتی مورد بهره برداری دیگر کشورها قرار می گیرد و همین طمع استفاده از این قشر با استعداد باعث شده تا کشورهای دیگر نسبت به برقراری بورس تحصیلی و دیگر مزایا پیش قدم شوند.

فاطمه مهاجرانی در ارتباط با پدیده مهاجرت نخبگان، جامعه اظهار داشت: کشورهای دیگر با شرایطی که برای نخبه ها فراهم می کنند باعث به وجود آمدن فرار مغزها یا مهاجرت این قشر می شوند. از این رو در داخل باید به برنامه ریزی برای این گروه بسیار توجه نشان داد زیرا تمام هزینه های تحصیل این افراد در کشور و به وسیله مردم پرداخت می شود و تنها راه جلوگیری از مهاجرت آنها به کشورهای دیگر، ایجاد جاذبه های مناسب در داخل است. باید با برنامه ریزی مشخص، جاذبه های شغلی و اجتماعی ایجاد کرد و به فضای بنگاه ها و کسب و کارهای داخلی بیشتر توجه نشان داد تا با پدیده مهاجرت کمتری روبرو شد و افرادی که در دیگر کشورها نیز زندگی می کنند نسبت به ورود به ایرات ترغیب شوند.

**قشر نخبه و ارتباط با دنیای خارج

جواد هروی تعامل افراد نخبه و با استعداد با دنیای خارج از کشور ضروری دانست و بیان کرد: ارتباط نخبگان با خارج از کشور امری خوب و لازمه پیشرفت و توسعه جامعه به شمار می رود و تا زمانی که قشر نخبه و با استعداد در درون یک هسته باقی بماند و در مرزهای داخلی حرکت کند، امکان تعامل و تضارب با آرا دیگر از آنها گرفته می شود به همین دلیل باید این افراد در برابر سنجش و چالش های اندیشه ای قرار بگیرند و با اندیشه های بیرونی آشنا شوند. هیچ گاه یک اندیشه در داخل مرزهای بسته یک جامعه امکان شکوفایی پیدا نمی کند. یکی از زمینه های مناسب نخبگی و نخبه پروری ایجاد فضای مناسب و شرایط بهینه برای ایجاد خلاقیت است. برای به دست آوردن خلاقیت باید در برابر اندیشه های بیرونی قرار گرفت و با آنها تعامل بهینه داشت. در صورتی یک جامعه، قشر نخبه خود را از فضای خارجی دور می کند که نسبت به منطق، خرد و تفکر این قشر بی اعتقاد باشد.

فاطمه مهاجرانی نیز در این زمینه، گفت: در تمامی کشورها افراد با یکدیگر در تعامل هستند و این ارتباط به معنای خروج از کشور و مهاجرت نیست، زیرا هدف آنها سود رساندن به سرزمین خود است. از این رو در ایران نیز باید به همین صورت عمل کرد و مرزهای کشور را برای ورود و خروج قشر نخبه و تحصیل کرده داخلی و خارجی و استفاده بهینه از دستاوردهای علمی آنها باز گذاشت. جامعه باید به طرفی حرکت کند که فرصت مشارکت و تصمیم گیری به نخبگان داده شود تا بتوانند از توانمندی های آنها به صورت بهینه بهره ببرد. بومی سازی دانش یکی از نکته هایی است که در کشور باید به آن توجه نشان داد و نباید به کپی برداری از تمامی دانش های غربی رو آورد بلکه باید به دنبال کسب و توسعه مدل های داخلی آنها بود.

**وظیفه نهادهای داخلی در برابر نخبگان

جواد هروی در این مورد اظهار داشت: آن چه که مقام معظم رهبری درباره مسئولیت دانشگاه ها و دیگر نهادهای جامعه در رابطه با قشر نخبه فرمودند، نشان از ارزش و بهای نخبگان و تاثیرگذاری آنها در آینده و سرنوشت جامعه دارد. از این رو باید برای این گروه از جامعه سرمایه گذاری کرد و این امر به منزله جذب، توسعه و بهره برداری از آنها است. نخبگان باید به وسیله نهادهای دولتی و مدنی از یک منظر ویژه دیده شوند. باید تمام دستگاه های کشوری را به طرف ایجاد حرمت و منزلت برای قشر نخبه جامعه هدایت کرد و شرایطی پدید آورد که بتواند تبیین گر زمینه های مناسب و مساعد برای رشد و ارتقای این قشر شد. دستگاه های دولتی باید با فراهم کردن زمینه های قانون گذاری و اجرای این قوانین در حوزه تسهیل در کار نخبگان و با استعداد، از مهاجرت آنها جلوگیری کنند.فاطمه مهاجرانی در پایان درباره وظیفه دستگاه های داخلی در برابر نخبگان بیان داشت: وجود یک برنامه جامع برای تمام نهادهای کشور همچون مجلس شورای اسلامی، وزارت علوم و تحقیقات و … در رابطه با تعامل با نخبگان جامعه لازم و ضروری است. برای نمونه وزارت علوم می تواند با ارائه فرصت های مطالعاتی برای این قشر و دعوت از نخبگان خارجی به داخل کشور، گامی موثر در مسیر حفظ نخبگان در داخل بر دارد، زیرا به دور از تمام لطمه هایی که مهاجرت این قشر به خارج به کشور می زند، بنابر سخن یک متخصص ژنتیک، با مهاجرت نخبگان به خارج، ژن های این افراد با استعداد نیز از کشور بیرون می رود.