امام علی (ع) و داستان نویسی

مهری کیانوش راد : قصه گویی و قصه نویسی از گذشته های بسیار دور ، امری رایج بوده است. اجداد و گذشتگان ما ، در اسطوره ها ، که نوعی تاریخ شفاهی از آرزوهای آنان بوده ، حال خود را روایت کرده اند .پیام قصه چون آب روانی ، جای خود را در ذهن و روح مخاطب پیدا می کند ؛ به همین دلیل بسیاری از بزرگان این الگو را برای رساندن پیام خود انتخاب کرده اند.
مولانا در مثنوی ، سرّ داستان را این گونه بیان می کند؛ که :

بشنوید ای دوستان این داستان /خود حقیقت نقد حال ماست آن .

الگوهای داستان نویسی را به چند گونه می توان تقسیم کرد:

۱- پارابل :در این گونه ، ساختار بر مبنای شخصیت انسانی ، ساخته می شود؛ که اصطلاحا به آن «پارابل » می گویند ، که به گونه های متعددی تقسیم می شود.

۲- فابل Fable ، نوع دیگری از داستان نویسی است ، که شخصیت های داستان را حیوانات تشکیل می دهند.این گونه داستان ها بر مبنای تمثیل شکل می گیرد .در تمثیل ، نویسنده با استفاده از تمثیل ظاهری، معنای دیگری را اراده می کند .در فابل ، حیوانات در نقش انسان ، بیانگر مفاهیم اخلاقی و پند و اندرز می شوند.انسانی که پشت نقاب حیوان، مخفی شده است ، از جهتی ، از نظر تخیل برای خواننده جذاب تر و از سوی دیگر ، چه بسا نویسنده، کمتر مورد اتهام واقع بشود.فابل نویسی در اکثر کشورهای جهان ، مورد استقبال نویسندگان بوده و هست .کتاب کلیله و دمنه از مهم ترین کتب در این زمینه به زبان فارسی است .قهرمانان این کتاب را دو شغال به نام های کلیله و دمنه تشکیل می دهند .از داستان های معروف فارسی دیگری که قهرمانان آن ،حیوانات هستند ، «موش و گربه » عبید زاکانی است .در آغاز داستان با خواننده ، رازی را مطرح می کند:

جان من پند گیر از این قصه /که شوی در زمانه شادانا

غرض از موش و گربه برخواندن /مدعا فهم کن پسر جانا.

عبید زاکانی ، حوادث سیاسی روزگار خود را ، از محتسب و ریاکاری او ، از توبه های مکرر او ، از کشتار فراوان او ، در این داستان به تمثیل باز گو می کند.در عرفان ، فریدالدین عطار ، به زبان شعر ، در کتاب «منطق الطیر» مراحل سیر و سلوک و رسیدن به کمال معنوی را با استفاده از تمثیل حیوانات (پرندگان) ، بیان می کند، هر کدام از پرندگان نماینده ی یک طبقه از انسان ها می شوند .مهم ترین کتاب در الگوی فابل نویسی «قلعه ی حیوانات» از جرج اورول انگلیسی است که در سال ۱۹۴۵ نوشته و تاکنون در صدر کتب مشهوری است که قهرمانان آن را حیوانات تشکیل می دهند و به نوعی به نقادی تفکر کمونیستی می پردازد. .

شاید آفریقا ، بیشترین داستان نویسی را در این قلمرو به خود اختصاص داده باشد.هر چند ، مهم ترین شیوه ی ادبی در عربستان ، شعر و شاعری است ، شعرهایی که تا به امروز نیز به یادماندنی هستند ؛ اماشاید جالب باشد ، که بدانیم ، داستانی به علی (ع) منسوب است ، که از زبان حیوانات بیان شده است و جزو قدیمی ترین ضرب المثل های عرب محسوب می شود .جرج سمعان جرداق ، نمایشنامه نویس ، شاعر و نویسنده ی لبنانی مسیحی ، در کتاب «علی (ع) صدای عدالت انسان »داستانی را به علی (ع) نسبت می‌دهد ؛ که این گونه آغاز می شود :سه گاو به رنگ های سفید ، سرخ ، سیاه ، در بیشه ای زندگی می کردند .در آن بیشه شیری با آنها زندگی می کرد .سه گاو با یکدیگر متحد بودند و شیر نمی توانست کاری انجام بدهد .روزی شیر به گاو سرخ و سیاه گفت :در این بیشه زار، رنگ گاو سفید ، دشمن را علیه ما راهنمایی می کند ، رنگ من همرنگ شماست ؛ اگر موفق باشید ، او را بخورم، تا امنیت بیشه ، حفظ بشود .گاو سرخ و سیاه قبول کردند .

چند روز بعد ، شیر به گاو سرخ گفت :رنگ من ، مانند رنگ تو است ؛ اگر موافق باشی ، گاو سیاه را بخورم ، تا بیشه از آن من و تو باشد .گاو سرخ قبول کرد .بعد از مدتی شیر به گاو سیاه گفت :باید تو را بخورم .گاو سیاه اجازه خواست ، قبل از خورده شدن ، سه بار فریاد بکشد .شیر قبول کرد .فریاد گاو سیاه بلند شد :من آن روزی خورده شدم ؛ که گاو سفید خورده شد .من آن روز خورده شدم ؛ که گاو سفید خورده شد .من آن روزی خورده شدم ؛ که گاو سفید خورده شد .داستان سه گاو دارای عناصر مهمی است ؛ که لازم است به آن پرداخته شود .

۱- قهرمان های داستان‌

الف : گاو :تمثیل از موجودی نااگاه ، مغلوب قدرت ، موجودی که به آسانی به مسلخ برده می شود ، کشته و خورده می شود .
ب : شیر:موجودی قوی ، غالب و سلطان جنگل و بیشه زار
ج : ابزار کار :نیرنگ و تفرقه ، استفاده از نقطه ضعف گاو و اشتهای نامحدود او به خوردن.
د: محیط :بیشه زاری سرسبز و پر از نعمت ، پر از وسوسه های گاو پسندانه.

پیام نهفته ی داستان

الف: گاو ، نماد انسان های مغلوب ، ترسو و انسان هایی است ؛ که بدون تفکر ، سخنی را می پذیرند ، قوی ترین عامل در پذیرش ، قدرت و سلطه گری طرف مقابل است .

ب: شیر ، نماد انسان های سلطه گری است ، که از تفرقه برای رسیدن به اهداف خود استفاده می کنند ، یاد آور ضرب المثل انگلیسی ، تفرقه بینداز و حکومت کن .

ج : سه فریاد نهایی :فریاد آگاهی بخشی ، پشیمانی و تسلیم در برابر خطایی است که خود مرتکب شده است و راه گریزی ندارد ؛ اما در نهایت امید وار است که شاید گوش شنوایی صدای او را بشنود و به یاریش بشتابد .علی (ع) در این داستان کوتاه حقایقی را با مخاطب در میان می گذارد ، که باید با گوش جان شنید و به کار برد .