آیا خوزستان آب مازاد دارد ؟

اخیرا عیسی کلانتری رییس سازمان حفاظت محیط زیست دولت دوازدهم با نگارش نامه محرمانه ای به وزارت نیرو از وجود یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون متر مکعب آب مازاد در حوضه آبریز کارون سخن گفته و سپس در حاشیه نشست شورای اداری خوزستان و در پاسخ به اعتراض نمایندگان مجددا بر این مساله برخلاف واقعیت های موجود و همچنین سیاست های کلی ابلاغی مقام معظم رهبری در حوزه محیط زیست ، تاکید کرده است .اکنون جهت راست آزمایی ادعاهای کلانتری نگاهی کلی به مقوله با اتکا به داده های میدانی و علمی خواهیم انداخت :

?وجود رودخانه کارون در دشت خوزستان نقش مهمی در مولفه های اقتصادی، کشاورزی، اجتماعی و زیست محیطی منطقه ایفا می کند و اکوسیستم پایداری را در دشت خوزستان ایجاد کرده و در صورتی که به هر دلیل این شرایط اکوسیستمی پایدار تغییر کند زیان وارد شده جبران ناپذیر خواهد بود.انتقال آب از سرشاخه های کارون و دز به مناطق مرکزی و شرقی کشور ، سالها است که از سوی موافقان و مخالفان این انتقال مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

? این انتقال ها معمولابا توجیه های مختلفی از جمله آب اضافی موجود در رودخانه های استان ، مشکل آب کشاورزی در مناطق دیگر کشور ، توزیع یکسان آب درمناطق مختلف و همچنین جلوگیری از هدررفت آب ورودی به استان صورت می گیرد. ولی در حوضه رودخانه های کارون ، کرخه و دز که بحث انتقال مطرح شده است ، در حوضه آب اضافی وجود ندارد ضمن اینکه بررسی های زیست محیطی این انتقال نیز انجام نشده است.

?دو استان لرستان و چهارمحال و بختیاری که سرچشمه های کارون و دز در آنجا قرار دارد به هنگام انتقال باید رضایت حوضه پایین دست یعنی خوزستان را جلب کنند و بنابر این انتقال آب از سرشاخه ها از بعد جغرافیایی به خوزستان کاملامرتبط است. ۳/۶ میلیون هکتار از مساحت خوزستان را دشت ها تشکیل می دهند و مساحت زمین های استان که می تواند به صورت کشت آبی مورد استفاده قرار بگیرد نیز ۲/۳ میلیون هکتار است.

? بنابراین با توجه به وسعت زمین های کشاورزی در خوزستان،حتی اگر همه آبی را که از استان های مجاور وارد خوزستان می شود را در نظر بگیریم ، باز هم برای کشت زمین خوزستان کافی نیست. بنابراین با اجرای طرح های انتقال آب ، این آب مورد نیاز و ضروری خوزستان است که جابه جا می شود نه آب اضافی. نکته مهم و قابل توجه دیگر ، وجود اختلاف ارتفاع بیش از ۲هزار متر بین محله سرشاخه ها و دشت خوزستان این قابلیت را ایجاد کرده که با استفاده از این اختلاف ارتفاع، هزاران مگاوات به توان تولید برق کشور اضافه می شود و انتقال آب از سرشاخه ها قابلیت تولید این انرژی پاک را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد. پس میتوان نتیجه گرفت که اجرایی شدن طرح انتقال آب از سرشاخه های رودخانه کارون علاوه بر تاثیر منفی بر صنعت و کشاورزی استان، تالاب ها، گردشگری، محیط زیست، آبزیان و محصولات غذایی را در این استان تحت تاثیر قرار می دهد، همچنین افزایش گرد و غبار و آلودگی آب شرب و متوقف شدن اجرای فاز ۲ طرح ۵۵۰ هزار هکتاری مقام معظم از نیمه دوم سال ۹۵ تاکنون را نیز به دنبال دارد.

✳ تعداد طرح های انتقال آب و میزان آب منتقل شده از سرشاخه های کارون

?تا امروز از بالادست کارون بزرگ حدود ۱.۳ میلیارد مترمکعب آب به استان‌های فلات مرکزی منتقل شده است.به دنبال سدسازی ‌ها و اجرای متعدد طرح‌های انتقال آب از سرشاخه‌های کارون بزرگ آورد این رودخانه در سال‌های اخیر از ۲۰میلیارد مترمکعب به ۱۴میلیارد مترمکعب کاهش یافته که این میزان کاهش آب ورودی سبب بروز مشکلات بسیاری در پایین دست کارون شده است و متاسفانه با وجود اثرات و خطرات اجرای طرح ‌های انتقال آب از سرشاخه‌های کارون بزرگ، مدیران منابع آب کشور برای انتقال دو میلیارد متر مکعب دیگر نیز نقشه کشیده‌اند.

 این رودخانه با توجه به کاهش آورد آب در سال‌های اخیر دیگر ظرفیت اجرای طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای را ندارد، جالب است بدانیم برای انتقال هر متر مکعب آب به استان‌های فلات مرکزی بیش از هزار تومان هزینه می‌شود و این در حالی است که در بهترین حالت به ازای هر متر مکعب آب فقط ۴۰۰ تومان در بخش کشاورزی درآمد دارد . ذکر این نکته ضروری است طرح بهشت‌آباد با انتقال سالانه ۵۸۰ میلیون مترمکعب و طرح ونک سولکان با انتقال ۳۴۵ میلیون مترمکعب آب از سرشاخه‌های کارون بزرگ، حیات این رودخانه را با چالش‌های بزرگ‌تری مواجه خواهد کرد متاسفانه برای تکمیل این طرح دولت در تبصره ۱۹ لایحه بودجه ۹۷ چندین میلیارد پیش بینی و به صحن مجلس ارسال کرده است.

✳ تا کنون ۶ طرح انتقال آب سرشاخه‌های کارون با ظرفیت سالانه بیش از یک میلیارد متر مکعب انتقال داده شده است

? تاکنون شش سرشاخه‌های کارون(دز) که به طور کامل انتقال یافته‌اند شامل تونل اول کوهرنگ از سال ۱۳۳۲ تا کنون به مقصد زاینده رود؛ تونل دوم کوهرنگ از سال ۱۳۶۸ به مقصد زاینده رود؛ تونل چشمه لنگان از سال ۱۳۸۴ تا کنون به مقصد زاینده رود، سد کمال صالح رود تیره(سرشاخه دز) از سال ۱۳۹۰ تا کنون به مقصد صنایع اراک؛ تونل خدنگستان از سال ۱۳۹۲ تا کنون به مقصد زاینده رود وانتقال آب سرشاخه دز از الیگودرز به سد کوچری گلپایگان اصفهان و سپس به مقصد قمرود بیش از نیاز شرب از شهریور ۱۳۹۵ است. همچنین اجرای تونل سوم کوهرنگ در بیرگان در واقع هفتمین سرشاخه انتقالی کارون است و این انتقال آب در شرایطی انجام می‌شود که آبگیرها؛ تالاب‌ها، علفزارها؛ دشت‌های سیلابی و کشتزارهای خوزستان تبدیل به کانون‌های وسیع ریزگرد داخلی شده است و خوزستان بیش از همیشه به حقابه طبیعی؛ الهی و شرعی کارون نیازمند است و از سوی دیگر گرمای بی سابقه و طولانی مدت در ماه‌های اخیر خوزستان که رکورد گرمترین شهرهای جهان را شکسته است نشان از تغییرات شدید اقلیمی خوزستان دارد و در این شرایط انتقال آب‌های کارون در حالی که مردم خوزستان حتی نیازمند آب شرب مناسب هستند هولناک و در جهت نابودی این بخش از سرزمین ایران است.

? نگاهی به انتقال آب‌های کارون به زاینده رود نشان می‌دهد که این اقدامات فقط صرف گسترش صنایع آب بری شده‌اند که می بایست در سواحل خلیج فارس دربوشهر، هرمزگان، سیستان و بلوچستان احداث می‌شدند و نه با اتکا به انتقال آب‌های سرشاخه‌های کارون در مناطق فلات مرکزی در اصفهان، یزد،کرمان، رفسنجان و اردکان و… مناطق کم آبی که فقط با نفوذ بالای سیاسی می‌توان با هزینه کلان و غیر اقتصادی آب را به آن مناطق انتقال داد و آن را صرف صنایع آب‌بر و کشاورزی غیر اقتصادی کرد.

? در قالب یک جهت گیری متناقض ، دولت با وجود ادعای انتقال آب برای شرب، همچنان کارخانه‌های آب‌بر جدید در استان‌های اصفهان، یزد و کرمان افتتاح می‌کند و قرار است یکی از شهرهای استان کرمان تا سال ۱۳۹۸ با اتکا به آب‌های انتقالی به قطب بزرگ تولید فولاد کشور تبدیل شود.کرمان در حالی از مقاصد انتقال آب کارون است که به گفته مدیر عامل شرکت آب منطقه ای کرمان؛ مصرف آب کشاورزی کرمان به اندازه آب شرب تمام کشور است.

?برخلاف ادعاهای رییس سازمان محیط زیست، در ۱۳ آبان ۱۳۹۵ افتتاح بزرگ‌ترین کارخانه تولید ریل آهن خاورمیانه و ایستگاه شماره ۵ ریخته‌گری ذوب‌آهن در اصفهان و کارخانه‌های آب‌بر جدید ریل آهن و واحدهای ذوب آهن جدید توسط دولت مردان در استان اصفهان در حالی صورت گرفت ک هوی به ساخت کارخانه جدید دیگری با نام فولاد صبا در اصفهان تاکید کرد و از سوی دیگر با وجود اعلام ممنوعیت کشت تابستانه برای کشاورزان پایین دست کارون و کرخه در شهرهای شوش، دشت آزادگان، حویزه، کوت عبدالله، ملاثانی ، حمیدیه و خرمشهر …..از سوی سازمان آب و برق اما شالی‌کاران اصفهان در همین تابستان ۱۳۹۶ ضمن کاشت برنج هزاران تن محصول برداشت کردند ، محصولات آب‌بری که قیمت آب آنها از خود محصول بیشتر است، این اقدامات غیرمدبرانه به اینجا ختم نمی‌شود و ما شاهد افتتاح کارخانه‌های فولاد کرمان در سال های اخیر و نیز کارخانه ‌های آب‌بر آجرپزی و پتروشیمی و فولاد در مناطق مختلف فلات مرکزی در کرمان، یزد و اصفهان، یعنی همان مقاصد طرح‌های انتقال آب کارون هستیم.

لذا باتوجه به امارات و دلایل فوق الاشاره خوزستان نه فقط آب مازاد برای انتقال ندارد بلکه بدلیل انتقال غیرکارشناسی نیازمند شدید آب برای حفظ حداقل شاخص های زیست محیطی و استمرار حیات شهروندان و همچنین احیای اقتصاد کشاورزی استان میلیون ها مترمکعب اضافه بر آورده کنونی کارون و کرخه دارد

 

نعیم حمیدی