آسیب شناسی استفاده ازشبکه های اجتماعی ونرم افزارهای تلفن همراه

وسام شلتوکی : تلفن همراه ورسانه ها بزرگترین پلهای ارتباطی انسان با جهان است وآسانترین مسیر پیشرفت جامعه بشری است ،دنیای امروز نرم افزار تلفن همراه تمام کارهای انسان رادرسریعترین ودقیقترین وقت انجام میدهد، فضاهای مجازی از قبیل: واتساپ ،انیستاگرام،فیسبوک ،توئیتر وغیره جایگزین تی وی وروزنامه های کشور ودنیا شده است ،تمام اخبار دنیا از طریق سایت های اینترنت وفضای مجازی منتشر میشود واستفاده های مثبتی میتوان ازآن برد که به جامعه بشری میتواند کمک بسزایی کرد حتی کوچکترین کارهای روزمره را از طریق سایت های خرید وفروش ،خدمات اینترنتی انجام میدهند تمام کتابهای مفید دنیا علمی وغیرعلمی رااز طریق نرم افزارها بدست می آوریم باهزینه های بسیارکم ، ارتباط از طریق فضای مجازی در سال های اخیر جایگاه قابل توجهی در بین نسلهای جوان جامعه ما پیدا کرده است. شبکه های اجتماعی در ابعاد مختلف زندگی افراد )فردی و اجتماعی( تأثیرگذارند. در شکل دهی به هویت نقش دارند و حتی روی ابعاد اقتصادی و اجتماعی و سیاسی جوامع هم تأثیرگذارند. امروزه با توجه به نقشی که تاکنون در ابعاد مختلف زندگی داشته اند، نمی توان آن ها را نادیده گرفت.

در حال حاضر اینترنت ابزاری مناسب برای توسعه ی افکار و اندیشه های بشری محسوب می شود به شرط آن که در راه صحیح استفاده شود. افراد باید برای ورود به دنیای مجازی اطلاعات کافی در اختیار داشته باشند تا دچار مشکلات مالی و اجتماعی نشوند. ارتباطات سالم در فضای مجازی و لزوم هوشیاری جوانان و خانواده ها نسبت به تهدیدات فضای سایبری در درجه ی نخست اولویت قرار دارد. پیشگیری از آسیب های اجتماعی و توجه والدین به رفتار فرزندان بسیار مهم میباشد و برای جلوگیری از هم پاشیدگی خانواده ها، والدین باید تا حدودی به فناوری های روز دنیا مسلط باشند و آگاه باشند که تغییر در رفتار فرزندان به معنای ایجاد تغییر در طرز فکر آنهاست و هنگامی که بنیان فکری و شخصیت آنها به صورت ناصحیح شکل گیرد، راه نفوذ شیادان به حریم خصوصی افراد و محیط امن خانواده باز می شود.

لذا، چنانچه خانواده ها نسبت به شیوه های جدید ارتباط فرزندان خود آ گاهی و شناخت کافی و الزم را داشته باشند، از انجام بسیاری از جرایم و ارتباطات پنهانی آنان جلوگیری به عمل می آید.پیشگیری و کاهش آسیب های اجتماعی همواره یکی از دغدغه های برنامه ریزان اجتماعی بوده است. برنامه ریزی برای کاهش و پیشگیری از آسیب های اجتماعی مستلزم شناخت و تبیین این آسیب های اجتماعی و نیز شناخت شیوه های اجرایی پیشگیرانه و مزایا و چالش های عملی آنهاست. به این ترتیب شناخت علمی و تجارب عملی ملزومات اصلی برنامه ریزی های اجتماعی برای کاهش آسیب های اجتماعی هستند.به این ترتیب شناخت علمی و تجارب عملی ملزومات اصلی برنامه ریزی های اجتماعی برای کاهش آسیبهای اجتماعی هستند. در جامعه ایران رشد آسیب های اجتماعی نگران کننده است.

در بعضی از شاخص ها به نقطه بحرانی رسیده ایم و در بعضی به این نقطه نرسیده ایم ولی ممکن است در آینده برسیم. به هر حال همه باید هوشیار باشیم که زنگ ها به صدا در آمده اند. یکی از نگرانی ها این است که برخی از این آسیب ها به لحاظ تعدد و به لحاظ کیفیت گسترده شده و به صورت درون ریز در الیه های زیرین جامعه جای می گیرد. پس از گذشت زمان، وقتی به ً زیاد معتاد و حاشیه نشین و دارای اسکان سطح می آیند درمان شان بسیار سخت می شود. وجود جمعیت نسبتا غیر رسمی، شکاف نسلی، بحران هویت، قانون گریزی، دور زدن قانون، اختلاس، تکدی گری، وجود خانواده های زیر خط فقر و وجود جرم، جنایت و بزه کاری که پرونده های محاکم قضایی و روند رو به افزایش آن شرایط آنومیکی در جامعه تولید کرده که این نشان دهنده این گستردگی می باشد.

هم چنین گذار از سنت به مدرنیته روند سریعی داشته و شرایط کمک به رشد وگسترش آسیب ها را مهیا می کند. در حال حاضر در ایران روند آسیب های نوپدید، هرزه نگاری، قرص های روان گردان صنعتی و آسیب های مختلف ناشی از فضای مجازی خیلی در ایران جایگاه نداشته ولی در زمان حال به صورت مشکل و آسیب اجتماعی بروز کرده است،درسال ۲۰۲۰به کسی باسواد اطلاق میشود که بتواند آنچه درراه تحصیلات وعلمش یاد گرفته در زندگی خود پیاده کند درحالی که چندسال پیش به کسی باسواد اطلاق میشد که سواد کارکردن با کامپیوتر را داشته باشدکه بعد ازآن علم پی برده است که کامپیوتر راه باسواد شدن انسانها را نمیتوان داشته باشد وبدنبال راهی بهتر که همان پیاده کردن هرآنچه را آموختند بتوانند در زندگی به اجرا بگذارند هرانسانی باید خود از راه تجربه های که کسب کرده خود را باسواد کند که متاسفانه امروزسواد رسانه ها بسیار ضعیف بوده، صبح تا شب آموزش بد استفاده کردن این وسیله خطرناک را میبینند که پیامدهای منفی نه به جز بلکه به کل تبدیل شده بعضی ها نمیخواهند گوش بدهند طریقه نادرست استفاده از تلفن همراه عواقبی همانند قتل های ناموسی که سبب آن ارتباط نامشروع ونامشخص از طریق فضای مجازی وفریب دادن دختران جوان وکم تجربه وهمچنین افشا کردن حریم خصوصی مردم وانهدام بینان خانواده ها ودسترسی به اشخاصی که فساد را رواج میدهند بدنبال داشته واین زنگ خطر بزرگی برای یک جامعه هست، قتل های ناموسی ،خیانت ها زن به شوهر وشوهر به زن آسیبهای جدی جامعه شدن که یکی از دلایل آنها ارتباطات نادرست از نرم افزارهای رسانه ای است ،

استفاده غیرصحیح وبار منفی بزرگ بر جامعه ،زن بیسواد رسانه ای وجاهل تعریف میکرد که شوهرش سرشناس منطقه بود وسالهاست بدنبال ابرو وحیثت خود تلاش میکرد تا موقعیت اجتماعی وسیاسیش را حفظ کنند تااینکه روزی شوهرش از ارتباطاتش بادختری آشنا میشود وقرار براین شد که همسری برای خود اختیار کند وبه کل خانواده اش اعلام کند، شوهرش بخاطر اختلاف فکری واجتماعی که بااو داشت زن دیگری اختیار کرده است این خانم با فهمیدن موضوع با استفاده از تلفن همراه که روزی بجز تماس ها شناختی نداشته ازآن شروع به تحقیق وتفحص در مورد تخریب شوهرش از طریق ارتباطات رسانه ای اقدام کرد طی یک ماه این قضیه زن گرفتن را تبدیل به فاجعه میکند وشوهرش را به فساد اخلاقی متهم میکنند طوری شد وقتی مرد از خانه بیرون می آمد کسی احترامی بهش قائل نمیشد ومرد بی خبر ازاین موضوع ودلیلی میخواست برای این همه اتفاقات که افتاده ، ازروی جاهلیت وبیسوادی خودش وتاثیر بد آن زن هنوز دنبال راه های دیگری بود که بدبختی شوهرش وانصراف او از این قضیه را داشت تا اینکه این دست به دست شدن قضیه فسادکه اساسا” واقعیت نداشت به سطح شهر رسید وبه گوش کسانی که بدنامی این مرد را بخاطر سرشناسیش میخواستند بوجود آمد تا اینکه در کار وسیاست وموقعیت های اجتماعی به فرد متخلف به فساد اخلاقی تبدیل شد وهنوز زن ادامه میداد وخوشحال بود چه آسان میشود این بار منفی را انتقال داد ،به گوش خانواده دختر که شوهرش انتخاب کرد رسید که سرانجام قتل آن دختر و انهدام یک خانواده شد ،مرد متوجه میشود که تمام ابرو ریزیهای که شده از طریق همان تلفن همراه است که دست همسرش هست چون خانمش هیچ ارتباط خارجی ومستقیمی نداشت پس از آن کلا”چندخانواده بخاطر اوضاع عشیره ای وتعصبات به نابودی کشیده شدن واین مرد زن خود طلاق داد وزن جز پشیمانی نداشت باید این را در نظر گرفت که این وسایل رسانه ای را در اختیار چه کسانی قرار دادیم زیر اشتباهی که مرتکب آن میشوند یک جامعه را به تباهی میکشند.

نقاط قوت: تقویت ارتباطات ارزان،دائمی و مناسب بین اعضای خانواده، حضور مستمر در کنار خانواده و خویشاوندان و آگاهی ازاحوال و افکارآنها، ترمیم ارتباطات آسیب دیده ناشی از سبک زندگی امروز، افزایش اطلاعات، قدرت تحلیل و تقویت روحیه ی انتقادی اعضای خانواده، بازنمودمن دلخواه )ابراز وجودوخوداظهاری( وکشف خودفرزندان توسط والدین، آشنایی خانواده با اطلاعات جدید روانشناسی و علم خانواده ونحوه ی برخوردبا فرزندان،عضویت در شبکه هاوکانال های تلگرامی مرتبط با نظام خانواده، حضورو مشارکت قوی اعضای خانواده در مسائل اجتماعی و سیاسی و کمک به تکوین جامعه پذیری اعضای خانواده. نقاط ضعف: نقاط ضعف در مصاحبه های این پژوهش در موارد زیراحصاء شد: ناآگاهی اعضای خانواده نسبت به تأثیرات منفی شبکه ها، بی توجهی خانواده به رعایت امنیت فضای مجازی درعضویت شبکه ها، استفاده ی حداکثری شبکه هادربین نوجوانان وجوانان، ترویج رفتارها ومنشهای منفی کاربران در اجتماع واقعی، جدا شدن نسل جدید و حتی نسل قدیم از روابط اجتماعی خارج از فضای نت و فرو رفتن در فضای مجازی خود ساخته، حیازدایی در بین نوجوانان و جوانان، ناآگاهی در سواد رسانهای و اطلاعاتی بین اعضای خانواده. نقاط فرصت: نقاط فرصت در این پژوهش، این موارد را در برمیگیرد: ابزار ترویج و تبلیغ فرهنگ صحیح و ارزشهای اخلاقی در خانوادهی ایرانی -اسلامی، ابزارهایی برای ترویج خالقیت فردی و جمعی اعضای خانواده، تأسیس وراه اندازی شبکه ها /رسانه هایاجتماعی بومی بامحوریت حمایت ازدوست یابی های سالم و سرگرمی های مفید، ارتقاء سطح دانش ومعرفت اعضای خانواده، گسترش فرهنگ خانوادهی ایرانی – اسلامی، جاکندگی و آشنایی اعضای خانواده با جهان بیرون و تعامل صحیح با آن، بهینه سازی روابط بین اعضای خانواده. نقاط تهدید: موارد تهدیدآمیز شبکه های اجتماعی و نرم افزار از تلفن همراه در این پژوهش شامل این موارد میشود:

تناسب نداشتن محتوای فرهنگ غربی با خانوادهی ایرانی، تحمیل وتبلیغ اندیشه ها و کالاهای غربی و بسط شبکه ی نیاز در بین اعضای خانواده، تغییر سبک زندگی در خانوادهی ایرانی، رواج نابهنجاری اجتماعی، انحرافات اجتماعی و حتی نابهنجاری مدنی وانتقال تجارب در این زمینه ها، کاهش احساسات و کاهش کیفیت روابط میان اعضای خانواده،تشدید مدگرایی و مصرف گرایی، اعتیاد به شبکه های مجازی و پیامدهای روحی متفاوت برای اعضای خانواده چون افسردگی، خجالتی شدن، گوشه گیری و تمایل به دوری از اجتماع و کاهش اعتمادبه نفس، اختلافات زناشویی، رواج روابط فرازناشویی و روابط غیرمجاز، سردی بین زوجها، اختلال های جنسی و روابط نابهنجار و اشاعه ی فحشا، بى‌بندوبارى اخلاقى و تحریک جنسى .

بحث و نتیجه گیری همانطورکه دررویکردعمل گرایانه ، شبکه های اجتماعی درهرجامعه از یک سوفرصتها و ظرفیتهایی برای رشد جامعه و از سوی دیگرتهدیدها و چالش هایی داردکه شناخت این ظرفیتها و محدودیتها نیازمند آسیب شناسی است. نظام خانوادهی ایرانی نیزدرمواجه با این رسانه ی نو ظهور مستثنی نیست. یافته ها نشان میدهد که شبکه های اجتماعی و نرم افزارهای تلفن همراه نقاط قوت و ضعف، فرصت و تهدید برای درون و بیرون محیط نظام خانواده ی ایرانی دارد.دراین پژوهش مهمترین نقاط قوت شبکه های اجتماعی ونرم افزارهای تلفن همراه برای خانوادهها قویتر شدن پیوند بین اعضای خانواده و تقویت ارتباطات ارزان، دائمی و مناسب بین اعضای خانواده، حضور و مشارکت قوی اعضای خانواده در مسائل اجتماعی و سیاسی و کمک به تکوین جامعه پذیری اعضای خانواده با مطلع ‌شدن از رویدادهای پیرامون زندگی خود واکنش گری فعالانه در مقابل آنها، افزایش اطلاعات عمومی و اختصاصی در خصوص حوزه ی مورد علاقه ی خود، فزونی قدرت تحلیل و تقویت روحیه ی انتقادی اعضای خانواده بر اساس اطلاعات به دست آمده در این شبکه ها و نرم افزارهاست.

یافته ها نشان میدهد که شبکه های اجتماعی و نرم افزارهای تلفن همراه میتواند ضمن ترمیم خأل ارتباطی بین اعضای خانوادگی ناشی از سبک زندگی امروزی با دسترسی آسان و ارزان باعث تقویت ارتباط بین اعضای خانواده هایی میشود که به لحاظ جغرافیایی ازهم دورهستند. در ضمن حضور آنها در این رسانه ها با توجه به ویژگی تعدد و تنوع پیام و گستره ی جهانی آنها بر اطلاعات، شناخت و دانش آنها نسبت به پدیده های پیرامون زندگیشان می افزاید و این امر باعث فعال ‌شدن کنشگری و حضور اجتماعی قویتر وافزایش قدرت تحلیل وتفسیر آنهامیشود. درمقابل این نقاط قوت، این رسانه ها ضعفهایی را برای فضای درونی خانواده ها ایجادمیکنند. یافته ها نشان میدهد که مهمترین این ضعف ها عبارت انداز تطابق نداشتن ساختار شبکه های اجتماعی )که اکثراً خارجی هستند( با فرهنگ خانواده ی ایرانی است.

به نحوی که تمامی سایتهای شبکه های اجتماعی خارجی در طراحی خود ساختار فرهنگی جامعهی غربی را پوشش میدهند )مثل انتخاب حوزهی دوستیابی، عنوان نام دوستان غیر هم جنس، روابط آزاد و بیقید و …( همچنین استفادهی افراطی از این فناوریهای نوین وحضور اعتیادگونه در فضای مجازی و دور شدن از محیط واقعی خانواده از نقاط ضعف کنش گر دراین شبکه هاست که این امر طی یک دوره ی زمانی باعث ایجادفضای جدید در خانواده میشودکه اعضاءبا یکدیگر حضورومجاورت فیزیکی دارند، اما به لحاظ ذهنی وروحی فاصله دارند.همانطورکه در مبانی نظری ذکر شده و دریفوس بر آن تأکید کرده است در صورت استفاده ی افراطی بدون کنترل رسانه های جدید، فرهنگ ] فرهنگ خانواده [ سست و مضمحل شده و گرایش به سمت فرهنگ سطحی و ابتذالی در هر نظامی ] نظام خانواده[ افزایش مییابد، به تعبیری وقتی که خانواده ها نسبت به استفادهی بهینه از این رسانه های نوظهوردقت الزم را نداشته باشند،

باعث تباهی فرهنگ اصیل خانوادهی ایرانی و شیوع فرهنگ سایبری ناسالم در بین فرزندان و اعضای خانواده و تغییر سبک زندگی آنها میشود. همین استفاده ی بدون نظارت و سواد رسانهای باعث تخریب ارتباطات اجتماعی اعضای خانواده نیز میشود.در صورت نبود نظارت بر استفاده از این رسانه های جدید، فقدان سواد رسانهای و غرق شدن درآن کاربر و خانواده در محیط اجتماعی و به تبع آن خانواده دچار بحران میشوند. یافته های این تحقیق در تأیید این مبحث به این نتیجه دست یافته است که شبکه های اجتماعی در صورت استفاده ی بدون آگاهی و سواد میتواند محملی برای فردگرایی مفرط، انزوا یا اجتماعی،غرق شدن در فضای مجازی و دور شدن از اعضای خانواده ‌شود.