گام سوم کاهش تعهدات و فرصت‌هایی که ایران به دیپلماسی داد

ایران در حالی برای برداشتن گام سوم کاهش تعهدات برجامی خودآماده می‌شود که بعد از خروج آمریکا از برجام نزدیک به هفده ماه به دیپلماسی و گفت و گو برای حفظ این توافق چندجانبه و ایفای تعهدات شرکای برجامی فرصت داده است.«محمد جواد ظریف»وزیر امور خارجه که روز یکشنبه به مجلس رفته بود، خبرنگاران گفت که در زمینه گام سوم کاهش تعهدات برجامی نیز پیشنهاداتی مطرح شده و در مراحل آخر تصمیم‌گیری قرار داریم، اگر کشورهای اروپایی تا روز پنج‌شنبه اقدامات لازم را در چارچوب برجام انجام ندهند، نامه‌ای به اروپایی‌ها خواهیم نوشت و اجرای گام سوم را به آن‌ها ابلاغ می‌کنیم.وزیر امور خارجه این را هم گفت که «پیشنهادهای دولت در مورد گام سوم مشخص است و به محض اینکه تصمیم قطعی اتخاذ شود، رسما آن را اعلام می‌کنیم.»ظریف یادآور شد: باید با اروپایی‌ها گفت‌وگو کنیم تا مشخص شود که چگونه آن‌ها می‌توانند تعهدات خود را اجرا کنند و نحوه اجرای تعهدات اروپا موضوع گفت‌وگو است، اگر آن‌ها بتوانند به تعهدات خود عمل کنند فَبِها، وگرنه گام سوم را برمی‌داریم.

بر اساس سخنان ظریف دو سناریو در مورد نوع اجرای گام سوم وجود دارد؛ او در این خصوص گفته است: «یک دیدگاه این است که گام بعدی ما مانند دو مورد قبلی باید در جهت لغو و کاهش تعهدات باشد. دیدگاه دیگر این است که ما تا به حال ۱۲۰ روز به اروپا مهلت داده‌ایم و حالا زمان انجام اقدامات سختگیرانه‌تر و قاطعانه‌تر فرا رسیده است.»واقع امر این است که ایران بعد از خروج‌ آمریکا از برجام به تنهایی بار اجرای توافق هسته ای ایران و ۱+۵ را بر دوش کشیده است و با وجود کارشکنی‌های آمریکا و بی‌تفاوتی اروپا سهم خود را در حفظ این توافق بین المللی و چندجانبه ایفا کرده است. با این وجود و بعد از تعلل و اهمال سایر شرکای اروپایی جمهوری اسلامی ایران ۱۸ اردیبهشت ماه امسال طی نامه ای به شرکای برجامی برنامه خود برای کاهش گام به گام تعهدات برجامی خود را اعلام کرد. تاکنون ایران دو گام کاهش تعهدات برجامی را برداشته و قرار است طی روزهای آتی و در صورت عدم انجام اقدام عملی برای ایفای تعهدات از سوی سایر شرکا،گام سوم هم برداشته شود.

در تازه ترین اتفاقات مرتبط با کاهش تعهدات برجامی، آژانس بین المللی انرژی اتمی روز ۸ شهریور در گزارشی که به طرفین برجام ارسال کرده، اعلام کرد میزان و درصد غنای ذخایر اورانیم ایران از حد مجاز فراتر رفته است. بر اساس این گزارش، ذخایر اورانیوم ایران به ۲۴۱.۶ کیلوگرم رسیده است. این عدد بالاتر از سقف ۲۰۲ کیلوگرم مندرج در برجام است. (۲۰۲.۸ کیلوگرم اورانیوم معادل ۳۰۰ کیلو یو اف ۶ است).همچنین درصد غنی‌سازی از محدوده ۳.۶۷ درصد به ۴.۵ درصد رسیده است. البته این میزان فاصله زیادی با غنی سازی ۲۰ درصدی قبل از برجام دارد. همچنین ذخایر آب سنگین ایران۵. ۱۲۵تن است که هنوز زیر سقف ١٣٠ تنی برجام محسوب می‌شود.

ایران چه می‌خواهد؟

مطالبه ایران در این مدت اجرای کامل برجام بوده است؛ توافق هسته ای دارای دو رکن «پذیرش محدودیت‌های هسته ای و شناسایی حق مسلم ایران در استفاده از انرژی صلح آمیز هسته ای» و رفع تحریمهای مرتبط با برنامه هسته ای ایران بوده است. ایران در این مدت به اذعان ۱۵ گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی به تعهدات خود پایبند بوده است ولی طرف‌های مقابل با عدم اجرای تعهدات خود عملا تعادل آن را به هم زندند و اکنون این توافق در استانه فروپاشی قرار دارد.در واقع خواسته به حق ایران اجرای درست و کامل برجام از سوی سایر شرکا و عدم ممانعت برای فروش نفت، نقل و انتقالات بانکی، حمل و نقل و بیمه بوده است سیدعباس عراقچی، معاون سیاسی وزارت خارجه ایران، روز ۹ شهریور در مصاحبه با شبکه رادیویی معارف گفت که برای بازگشت ایران به اجرای کامل برجام، باید خواسته‌هایی مانند فروش نفت و مسائل بانکی مربوط به آن تامین شود.ظریف نیز در مصاحبه با روزنامه سوئیسی «تاگس آنسایگر» برطرف شدن مسائل اقتصادی، مانند سرمایه‌گذاری‌ها، هواپیمایی غیرنظامی، حمل‌ونقل، بازگشت شرکت‌های اروپایی و …را خواسته ایران عنوان کرد و افزود: «ما می‌خواهیم بتوانیم نفت خود را بفروشیم و پول خود را دریافت کنیم.»

ظریف در این مصاحبه در پاسخ به این سوال که چه اتفاقی باید بیفتد تا توافق هسته‌ای نجات یابد گفت: «توافق هسته‌ای بر ۲ ستون استوار است. یکی اینکه ایران خود را ملزم می‌کند که برنامه اتمی‌اش منحصرا در راستای اهداف صلح آمیز استفاده شود و دیگری اینکه جامعه بین‌المللی و بخصوص دیگر اعضای(شرکت کننده در این توافق) تضمین کنند که مناسبات اقتصادی ایران با بقیه دنیا به حالت عادی درآید. ایران تعهدات خود را انجام داده است و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ۱۵ بار این مسئله را تایید کرده است که ۵ بار آن بعد از خروج آمریکا از برجام بوده است. اما مناسبات اقتصادی ایران با دنیا نرمال نشده است. در واقع این مناسبات امروز خیلی بدتر از قبل از توافق هسته‌ای است. این بدین مفهوم است که طرف مقابل این توافق را اجرا نکرده است.»

در چه صورت ایران گام سوم را برنمی‌دارد؟

ایران بارها اعلام کرده است که هدف اصلی اش اجرای درست برجام است و بارها تاکید کرده که اگر اروپایی‌ها به تعهدات خود عمل کنند ایران می تواند به مرحله پیش از اکاهش تعهدات خود بازگردد. در همین مصاحبه هم ظریف گفته است که اگر ما با اروپا به تفاهم برسیم گام سوم را برنمی‌داریم، ما نه‌تنها از اقدامات بیشتر در این راستا انصراف می‌دهیم بلکه به همان جایی برمی‌گردیم که تا به حال بوده‌ایم.طی هفته‌های اخیر تلاش‌های دیپلماتیک برای حفظ برجام افزایش به میدان‌داری امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه افزایش یافته است. تحرکاتی که زمینه‌ساز برآشفته شدن نخست وزیر رژیم صهیونیستی شده است کما اینکه در تماس تلفنی به امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه گفته است که از مذاکره با ایران اجتناب کند.

عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه در تازه ترین اظهار نظر خود اعلام کرد که گام سوم کاهش تعهدات برجامی کشورش را طراحی شده و از گام‌های اول و دوم محکم‌تر است و گفته است:‌«همزمان با فرصتی که جمهوری اسلامی ایران به دیپلماسی و تعامل و گفت‌وگو داده، در راستای اجرای تعهدات طرف‌های مقابل و باقیمانده در برجام، همزمان هم خودش را آماده کرده که گام سومی را که طراحی شده و آماده است را به موقع بردارد.»هدف نهایی ایران تامین منافع ملت ایران با استفاده از دیپلماسی و گفت و گو است؛ ایران در تمام این سال‌ها نشان داده که قدرتی مسئولیت پذیر است و هم به تکالیف و هم به حقوق خود به خوبی واقف است و تنش در منطقه و جهان را به صلاح هیچ کس نمی‌داند. مسلما اگر کشورهای اروپایی از حرف و وعده فراتر رفته و سازوکاری عملی و عینی برای تامین حقوق ایران طراحی کنند، ایران نیز به تعهدات برجامی خود بازخواهد گشت.