هژموني صنعت نیشکر بر محیط زیست خوزستان!

بررسی و نگاهی به گذشته نشان می​دهد که صنعت نیشکر همیشه در خوزستان خبرساز بوده است. یک روز با دودهای مزارع و سبز نامیدن اين صنعت، روزی دیگر با كاهش کیفیت آب و روز دیگر با معضل زیست محیطي.باوجود همه انتقادات منتقدان به تبعات و پیامدهای زیست​محیطی و اجتماعی نیشکر در خوزستان، اما تبعات زیست​محیطی و اجتماعی این طرح با گذشت زمان گسترش و عمق بیشتری می​یابند و گاهی ابعاد بین​المللی به خود می​گیرد.

با توجه به افزایش بیماری سرطان در استان، اهمیت بحران آب، تاثیر کمیت بر کیفیت آب، پاک بودن هوا و موارد دیگر، توجه به محیط زیست استان خوزستان ضرورتی است که امروزه بیش از پیش به چشم می​خورد. ضرورتی که نشان از عدم موفقیت در بخش برنامه​ریزی و اجرایی از گذشته تا به حال برای مردم خوزستان بوده است. اگرچه معیار و شاخص سنجش حفاظت محیط زیست، باید مردم – به عنوان بالاترین سرمایه ملی – باشند.حال این سوال پیش می​آید که چرا باوجود این​که نیشکر همچنان صنعت آلاینده محیط زیست خوزستان است، تحت برخورد قانونی جدی از طرف مراجع ذیصلاح قرار نمی​گیرد و هیچ اقدام اساسی در زمینه برخورد قانونی با باران خاکستر نیشکر انجام نمی​گیرد؟ چرا معضل بوی تعفن نیشکر هیچ وقت حل نمی‌شود؟ و سوالات دیگری که همچنان به عنوان ابهامات در ذهن مردم شکل گرفته است.

بررسی عملکرد شرکت نیشکر نشان می​دهد که این شرکت با وجود معضلاتي كه ايجاد كرده، به جای حل آن​ها به دنبال شریک جرمی برای مشکلات خود بوده است که نمونه بارز اين امر را می​توان در شریک دانستن صنايع ديگر و همچنين سد گتوند از طرف آن شرکت در مقوله شوری آب در نشست خبري هفتم خرداد سال گذشته عنوان كرد و صادقي – مديرعامل شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی – در اين خصوص گفته بود كه “ما یک تولیدکننده هستیم. مگر می‌شود واحدی در کشور ایجاد شود که آلایندگی نداشته باشد. آلایندگی‌های ما در حد استانداردهای جهانی است. ما ذره‌ای آب که آب کارون را آلوده کند یا EC را افزایش دهد، نداریم. 16 میلیون تن نمک توسط سد گتوند وارد زمین‌های استان شده و این ادعا را می‌کنیم و حاضریم آن را ثابت کنیم و دلیل شوری آب سد گتوند کاملا مشخص است.”

مورد قابل توجه، منطقي است كه شرکت نیشکر دارد که از آن به عنوان وسیله​ای برای صیانت از آلایندگی شرکت استفاده مي​كند؛ یعنی اعلام اتهامات دیگر صنایع برای وانمودن صیانت شرکت نیشکر! به طور مثال شرکت توسعه نیشکر ادعا می​كند که مگر چاه​های نفت موجود در خوزستان آلاینده نیستند و گاز آلوده ندارند، صنایع فولاد خوزستان مگر آلودگی ایجاد نمی​کند و مگر فقط ما هستیم که آلاینده​ایم؟! كه البته اين مدعا متفاوت از نظر سازمان حفاظت محیط زیست درباره فعالیت شرکت نیشکر در قبال محیط زیست است.

اگرچه شرکت نیشکر از ترفند دیگری نیز استفاده می‌كند و در این ترفند صحبت از مکان​هایی می​كند که به ظاهر چالش زیست محیطی ایجاد نكرده است مانند عدم ایجاد چالش زیست محیطی برای رودخانه کارون؛ اما هیچ​وقت شرکت نیشکر صحبت از این​​که برای کجا چالش زیست محیطی ايجاد كرده، نمي‌كند. به عنوان مثال این سوال پیش می​آید كه آيا واقعا پساب​های نیشکر هیچ چالشی برای محیط زیست ایجاد نمی​كند؟ چرا هیچ​وقت هیچ مسئولي به طور شفاف از شرکت نیشکر به طور رسمی صحبت از پساب​های نیشکر نکرده است و همه مسئولین شرکت توسعه نیشکر به دنبال ارائه گزارش از تولید بیشتر نیشکر بوده​اند؟ آیا واقعا با وجود این چالش​های زیست محیطی و اجتماعی و عدم رعایت شاخص سلامت و هزینه مالی بالا جهت تولید شکر، وجود نیشکر توجیه منطقی دارد؟

شكست محيط زيست در مقابل صنعت نيشكر

دكتر سيدحسين فاضلي، مدیر کمیته برگزاری کنفرانس ملی رودخانه كارون در اين باره به خبرنگار ايسنا گفت: به طور یقین هر طرحی که توجیه محیط زیستی نداشته باشد و زندگی مردم را به خطر می​اندازد نباید عملی شود. سال​ها است كه از بحث جرایم دادگستری شرکت توسعه نیشکر و آلودگی​های شرکت توسعه نیشکر می​گذرد – که البته اين شركت هیچ​وقت آن​ها را تقبل نكرده است – ولی به دلايل نا مشخص هنوز برخورد لازم از طرف مراجع ذیصلاح انجام نمی​گیرد.

وي عنوان كرد: اگرچه شکست سازمان حفاظت محیط زیست در برابر شرکت توسعه نیشکر مقوله جدیدی نیست و سال​هاست که چالش​های اين شرکت گریبان استان خوزستان را گرفته است و حتی فراتر از آن این​که ارزیابی زیست‌محیطی طرح‌های نیشکر از دهه 70 نشاندهنده شوركردن قابل توجه رودخانه کارون و ایجاد تالاب پسابی نیشکری و دیگر اتفاقاتي است كه همگی ارمغان​های نیشکر برای مردم استان خوزستان بوده است. علیرغم همه این​ها، عدم استاندارد بودن آلودگی​های محیط زیست شرکت توسعه نیشکر مقول​هاي مبهم است زیرا در تمام قوانین مجلس، شورای‌عالی محیط‌ زیست و دولت هر پسابی که به محیط وارد می‌شود باید مطابق استانداردهای زیست‌محیطی باشد. این در حالی است که پساب نیشکر که وارد محیط می‌شود، استاندارد نیست.

فاضلي گفت: نمونه بارز که بايد مورد توجه قرار گيرد، مقدار مصرف آب شرکت نیشکر است که به طور مستقیم بر کیفیت آب و نوع زندگی آن​ها و حتی محصولات کشاورزی از جمله نخیلات تاثیر منفی داشته است. اگرچه مقوله پساب​های شور نیشکر روی منابع آب زیرزمینی و سطحی تاثیر داشته و تشدید شوری آب از مهمترین مخاطرات زندگی مردم خوزستان بوده که مورد بی​توجهی قرار گرفته است.

با نگاهي گذرا به مواردي كه مدیرعامل شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی در نشست​هاي خبري خود عنوان مي​كند مي​توان نكاتي را درباره معضلات زيست محيطي اين شركت مورد توجه قرار دارد؛ از جمله اين​كه صادقي در نشست خبري هفتم خرداد سال گذشته عنوان كرده بود كه “کل مزارع نیشکر جهان حدود 25 میلیون هکتار است که برداشت سبز در جهان 20 درصد و برداشت به صورت سوخته از مزارع 80 درصد است. در هیچ جای دنیا حتی در پیشرفته‌ترین کشورهای دنیا نمی‌توانید جایی را مشاهده کنید که کل برداشت آن سبز باشد. برداشت کامل اراضی به صورت سبز امکان‌پذیر نیست و هر کس ادعا می‌کند که برداشت اراضی با تناژ بالا باید سبز باشد نیشکر را نشناخته است. در هیچ جای دنیا، نه در امریکا و استرالیا و نه در برزیل که مرکز تولید نیشکر دنیا است و سایر کشورها، در هیچ​کدام برداشت سبز به تنهایی امکان ندارد.”

اين در حالي است كه احمد باورساد – عضو شورای شهر اهواز – گفته بود: بررسی‌های اعضای کمیسیون خدمات شهری شورای شهر در خصوص موضوع انتشار خاکستر در محل‌های مسکونی نشان داده كه این خاکسترها به دلیل سوزاندن نیشکر در منطقه منتشر شده و مشکلاتی را برای ساکنان اهواز ایجاد کرده است.

وي همچنین در خصوص کارخانه الکل‌سازی واقع در مسیر آبادان ـ اهواز عنوان​كرده بود: هنگام تردد در این مسیر متوجه بوی بسیار نامطبوعی از سمت کارخانه الکل‌سازی شدیم که پیگیری‌هایي در این زمینه انجام شد. بی‌شک در این مسیر روستاهایی نزدیک محل کارخانه وجود دارد، همچنین این کارخانه در مسیر شهر کوت عبدالله قرار دارد و انتشار این بوی نامطبوع مردم را بسیار می‌آزارد و جهت باد که تغییر کند این بو در جهات مختلف و نقاط مختلف شهر منتشر خواهد شد.باورساد گفته بود: قطعا انتشار این بو به دنبال فعل و انفعالات شیمیایی در این کارخانه اتفاق می‌افتد و مشکلات زیادی را برای شهروندان ایجاد می‌کند و ما به عنوان نمایندگان مردم به شدت پیگیر این موضوع هستیم و انتظار داریم محیط زیست برای این دو مورد نظر خود را مطرح کند.

و يا اين مطلب كه از مديرعامل شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبي در نشست خبري 27 فروردين سال ​گذشته گفته “در شعبیه محصول گندم با استفاده از زه‌آب نیشکر كشت شده که انتظار داریم برخی از واحدها که توانایی کشت گندم ندارند به سمت ایجاد حوضچه‌های پرورش ماهی بروند. معتقدیم در سال گذشته در زمینه مسایل زیست محیطی به شرکت توسعه نیشکر اجحاف شده است. باید فضا را برای اشتغال باز کنیم زیرا مشکل استان اشتغال است.”ترفند شرکت نیشکر تحت عنوان تولید بیشتر شکر، ايجاد اشتغال و موارد دیگر دلیلی بر توجيه چالش​های زیست محیطی و اجتماعی ایجاد شده توسط آن شرکت نیست و به نوعی راهکاری برای وانمودن به صیانت شرکت نیشکر بوده است زیرا که توجه به تولید اکسیژن در قبال اعلام عدم اجتناب​ناپذیر بودن تولید باران خاکستر نیشکر بر روی مردم استان خوزستان، نیاز به تامل عمیق دارد یا مصرف بیش حد آب تعیین شده توسط نیشکر در قبال ریختن زه​آب نیشکر در تالاب​ها نیاز به تامل دارد. در حقیقت شرکت نیشکر، چالش​های زیست محیطی خود را غیر قابل اجتناب دانسته و به ظاهر فواید نیشکر را وسیله‌ای برای صیانت می‌داند.

شرکت‌های نیشکر باید الزامات زیست محیطی را رعایت کنند

احمد سياحي – معاون عمرانی استاندار خوزستان – در اين​باره به خبرنگار ايسنا گفت: دفع زه​آب‌های نیشکر در رودخانه‌های استان یک مساله قابل ارزیابی و بازنگری است. این واحدها باید الزامات زیست محیطی را رعایت کنند.وي عنوان کرد: ضرری و زیان‌هایی که زه​آب​های نیشکر به محیط زیست و رودخانه​های استان داشته قابل انکار نیست و جهت رعایت الزامات زیست محیطی در حال بررسی است.سياحی افزود: برای چاره‌اندیشی جهت دفع زه​آب​های این صنایع طرح‌ها و ایده​های جدیدی داریم که به زودی اجرا خواهد شد.

معاون عمرانی استاندار خوزستان بیان کرد: انتقال زه​آب واحدهای این شرکت در مناطق مختلف به تالاب شادگان و هورالعظیم از جمله این طرح​هاست که فرصت خوبی را در اختیار شرکت توسعه نیشکر قرار می​دهد تا الزامات زیست محیطی را رعایت کند. به زودی انتقال زه​آب واحدهای نیشکری امیرکبیر و میرزاکوچک خان به تالاب شادگان انجام خواهد شد تا ضمن جلوگیری از ورود زه​آب​ها به رودخانه​ها، تالاب​ها را احیا کنیم.وی تصریح کرد: پیرو بازدید استاندار خوزستان از واحدهای نیشکر، این شرکت قول داد تا با ایجاد تصفیه​خانه​های فاضلاب و سایر اقدامات دیگر الزامات زیست محیطی را رعایت کند.

حدود دو دهه است که مردم خوزستان با تبعات و پیامدهای زیست‌محیطی و اجتماعی ناشی از طرح توسعه نیشکر دست به گریبان هستند. در مقابل، بررسی عملکرد سازمان حفاظت محیط‌ زیست در جلوگیری و حل چالش‌های زیست‌محیطی استان خوزستان نشان‌دهنده عملکردی غیرقابل قبول از نظر قانون‌گذاران بوده است. حتی فراتر از آن، تجارب گذشته نشان داده که سازمان حفاظت محیط‌زیست زمینه نابودی محیط ‌زیست را فراهم کرده و این نابودی به شیوه‌های مختلف در حال عملی شدن است. البته هیچ​وقت نباید فراموش كرد که سازمان حفاظت محیط زیست به تنهایی نمی​تواند اقدامات لازم را در برابر شرکت نیشکر انجام دهد و نیاز به اراده‌اي فراتر دارد!.

گزارش از نجمه ابراهيم​پور؛ خبرنگار ايسناي خوزستان