مرگ تدریجی تالاب هورالعظیم

علی مجدم : تالاب هور العظیم (تالاب بزرگ هویزه) یکی از بزرگ‌ ترین تالاب‌های داخلی ایران است که در غرب استان خوزستان در انتهای رود کرخه و در منطقه مرزی دشت آزادگان بین کشور ایران و عراق قرار دارد. مساحت این تالاب حدود ۱۱۸ هزار هکتار است که حدود یک سوم آن در ایران و مابقی آن در کشور عراق است. پوشش گیاهی هورالعظیم دارای گیاهانی مانند لوئی، جگن، نی و گل میمونی می باشد. از جانوران آن نیز می‌توان به لاک‌پشت، شِنگ (سمور آبی)، گراز، سگ آبی ،خفاش و گاومیش اشاره کرد. همچنین آبزیان مختلفی مانند کپور نقره‌ای، عنزه، گتان، حمری، آمور، شیربت، بنی و.. در این تالاب زندگی می‌کنند. غاز خاکستری، چنگر و عروس غاز نیز از پرندگانی هستند که در طول فصل زمستان به این مکان مهاجرت می‌کنند. تالاب هورالعظیم به طور طبیعی از رودخانه کرخه و رودخانه‌های و دجله و فرات آبگیری می‌شود اما به دلیل احداث دایکهای مرزی(دژهای مرزی)، اکنون از آب رودخانه کرخه و شاخه های آن تغذیه می‌شود. البته علاوه بر رودخانه کرخه، دو کانال زهکشی کشاورزی دشت آزدگان و زهاب مزارع نیشکر به تالاب می‌ریزد. این تالاب به علت جاده‌سازی‌هایی که در آن صورت گرفته به پنج حوضچه (یا مخزن) تقسیم شده است که حوضچه‌های یک و ۲ و ۳ قسمت‌های تا حدودی آبدار و زیستگاه اصلی آن به شمار می‌آید و سایر حوضچه‌ها در زمان سیلاب و یا توسط پساب‌های کشاورزی و نیشکر پرآب می‌شود.
متاسفانه تالاب هورالعظیم این روزها با نیزارهای زرد و سوخته و کم‌آبی شدید دست‌وپنجه نرم می‌کند. یکی از مهمترین عوامل این بحران احداث تاسیسات نفتی و پسماندهای آن است. فعالیت شرکت‌های نفتی در میدان نفتی این منطقه، در سال‌های گذشته منجر به آلودگی و خشک‌کردن عمدی بخش‌های وسیعی از تالاب به منظور انجام عملیات حفاری شده است. و دلیل این کار، ارزان‌تر بودن فعالیت در بستر خشک می باشد. ولی با این عمل، بخش خشک شده هور العظیم تبدیل به یکی از کانون های گرد و غبار (با منشاء داخلی) در استان شده است. پسماندهای ناشی از فعالیت شرکتهای نفتی بر تمام جانوران آبزی، گیاهان، پرندگان و جانوران تاثیر منفی داشته و باعث انقراض گونه‌های در معرض خطر شده است.
از دیگر عوامل نابودی اکوسیستم تالاب هورالعظیم، عدم تامین حقابه تالاب و آبگیری آن با زهابهای آلوده و شور مزارع نیشکر و کشاورزی می باشد.که تبعات محیط زیستی بسیاری دارد که یکی از آنها نابودی تنوع زیستی و گیاهی منطقه و جان دادن جمعیت کثیری از ماهی ها و پرندگان در این تالاب است. البته در کنار عوامل مهم فوق تغییر اقلیم و خشکسالی، ساخت سدهای متعدد و انتقال بین حوزه ای آب از سر شاخه‌های رودخانه کرخه و کشاورزی باعث شده است تا مشکلات تالاب هورالعظیم حادتر و تاثیر منفی بر چرخه غذایی و درآمدی جامعه محلی گذاشته است. به گونه ی که اکثر ساکنان بومی که خود از این تالاب حفاظت می‌کردند به علت نبود آب شرب مناسب، ازدست دادن زمینهای کشاورزی و یا آلوده شدن زمینها به پسماندهای نفتی و شورشدن آب و کمبود صید ماهی و تلف شدن گاومیش ها بیکار و به حاشیه شهرها مهاجرت کردند. اما راه‌حل مشکل هورالعظیم در کوتاه‌مدت، رهاسازی حجم آب مناسب است تا به این ترتیب بخش‌های بیشتری از تالاب زنده بماند و خسارت‌های محیط زیستی کاهش یابد. و راهکار درازمدت باید شامل رعایت حقابه محیط زیستی در بخش‌های مختلف رودخانه، کاهش فعالیتهای نفتی و اعمال استانداردهای لازم محیط زیستی، تصفیه پساب های مزارع کشت و صنعت نیشکر، بهبود کیفیت آب و اصلاح الگوی کشاورزی باشد تا از این طریق، آب مناسب برای تالاب هورالعظیم تامین شود. وضعیت امروز تالاب هورالعظیم بیانگر این است که اجرای سیاست های نادرست در اکوسیستم رودخانه و تالابها منجر به بروز بحران‌های فاجعه‌باری می شود، که فقط با تغییر نگاه، رویکرد و توجه به قوانین و مقررات محیط زیست می‌تواند تا حد زیادی به بقای این اکوسیستم‌های ارزشمند کمک کند.