نگاهی به کتاب ” دانشوران شوش در عصر طلایی اسلام

رستم خنیفر : کتاب “دانشوران شوش در عصر طلایی اسلام ” نوشته نویسنده جوان شهرمان آقای “علی حجازی” که در سال ۱۴۰۱ توسط انتشارات دانیال نبی (ع) منتشر شد از معدود کتابهایی است که به تاریخ شوش در عصر اسلامی توجه ویژه ای داشته است ،تازه بودن موضوع و باز کردن بابی برای شناخت شخصیتهای علمی شهرمان جذابیت کتاب را دو چندان کرده است. زیرا تا کنون اکثر تحقیقات ،عصر عیلامی و هخامنشی را مورد بررسی قرار داده و کمتر به تاریخ شوش در دوران اسلامی پرداخته اند. از جهتی دیگر جوان بودن نویسنده، نوید بخش ظهور موجی از نویسندگان جوان شهرمان در عرصه های فرهنگی و تاریخی است و نشان از پتانسیل بالا و ظرفیت های عظیم و سرمایه انسانی نسل جوان است .نسلی که سعی می کند ما را با بنیان ها و هویت گذشته مرتبط سازد .
این اثر شامل صد و سى و سه صفحه است و در بخشهاى مختلف کتاب به محدثان،شاعران، رجال سیاسی و عرفاء شوش تا قرن ششم هجرى مى پردازد. شهر شوش که در سال ۱۷ هجری توسط مسلمانان به فرماندهی “ابوموسی اشعری ” فتح گردید با استقرار مسلمانان در بخش شرقی تپه شوش و بنای نخستین مسجد اسلامی ، محل سکونت مسلمانان به صورت مرکز اصلی شهر شوش در آمد .
اولین فرماندار(والی) شوش در زمان خلفای راشدین به عنوان کارگزار عمر بن خطاب خلیفه دوم مسلمانان شخصی به نام “بشر بن المحتفز مزنى بصرى ” بود این فرمانداران تا زمان خلافت بنى عباس در شوش حضور داشتند و اتفاقات مهمى در اینجا اتفاق افتاده است که می توان به نبرد “عماره بن تمیم “از فرماندهان حجاج بن یوسف با” عبدالرحمن بن محمد بن اشعث ” در سال ۸۳ هجری قمری اشاره کرد همچنین اقامت خلیفه عباسی” موفق بالله” در سال ۲۶۷ هجری قمری در شوش و دستور تعمیر و بازسازی جاده های ارتباطی خوزستان توسط این خلیفه از رویدادهای مهم تاریخی شوش است که نویسنده در فصل اول از آنها یاد کرده است.
لازم به یاد آوری است که شهر شوش در آن زمان به “سوس ” معروف بود بدین جهت شخصیتهای این شهر در تاریخ با لقب” السوسی”معروف بودند و با توجه به اینکه در جهان عرب شهر دیگری همنام شهرمان در غرب مراکش داریم و به نام سوس الأقصى یا سوس مغرب معروف است کار نویسنده کتاب را سخت تر کرده است زیرا آن شهر نیز در تاریخ اسلامی بزرگان بسیاری را در خود پرورش داده است بدین ترتیب جدا سازی شخصیت های این دو شهر در تاریخ به دقت بیشتری نیاز دارد و حتما نویسنده باید به این نکته استناد کند که سوس از توابع اهواز یا سرزمین خورستان یا شهری که در آن آرامگاه دانیال نبی(ع) در آن وجود دارد که مطمئن شود این شخصیت از شوش می باشد به عنوان مثال “سمعانی ” (محدث و فقیه متوفای ۵۲۶ هجری قمری ) در کتاب” الأنساب” تحت ماده “سوسی ” ضمن معرفی برخی از محدثان شوش نوشته است : سوس(شوش) شهریست از توابع اهواز در سرزمین خوزسنان که در آن قبر دانیال نبی (ع) قرار دارد و جماعتی از أئمه و محدثین از آن خارج شدند. همچنین یاقوت حموی(جغرافیدان و تاریخ نویس متوفای ۲۶۲هجری قمری ) نیز ضمن اشاره به برخی محدثان شوش در این باره نوشته است: سوس (شوش) شهری از شهرهای خوزستان است که جماعتی از محدثان از آن سر بر آوردند.
آقای حجازی سعی کرده است فقط زندگی هفده تن از بزرگان شوش را بررسی کند لیکن اشاره صریحی داشته که اعاظم بسیاری در این خطه پرورش یافته اند اما بنا بر برخی علل سرگذشت بسیاری از آنان مکتوب نگردیده است. اکثر آنها محدث بودند .علم حدیث در عصر طلایی اسلام از گیراترین دانش های آن روزگار به شمار می رفت و پس از قرآن دومین منبع اصلی علوم اسلامی محسوب می شود. دکتر شفیعی کدکنی گسترش و آموزش علم حدیث در مدرسه های میانه را به فراگیری علوم رایانه در روزگار نوین شبیه دانسته است .
اولین شخصیتی که نویسنده به زندگی آن می پردازد محدث و دانشمند نامدار ، ابوشعیب صالح بن زیاد سوسی (۱۷۳_۲۶۱ ه ق ) می باشد .ابوشعیب از اهالی شوش بود و بنابر آنچه در منابع مختلف در باب سر گذشت او بیان شده است وی در طلب علم و دانش به شهرهایی همچون کوفه و مکه مسافرت نموده و در نهایت در “رقه” (شهری در سوریه ) ساکن گردید . ابوشعیب در “رقه ” به شهرت زیادی رسید و در میان عامه و علمای آن شهر جایگاه ویژه ای یافت بدینسان که او را شیخ و دانشمند “رقه ” نامیدند .او از شاگردان و پیروان “احمد بن حنبل ” پیشوای مذهب حنابله(متوفای ۲۴۱ ه ق ) بود و از او سخنانی نیز نقل کرده است . ابوشعیب به امام مقرئ (استاد قرائت قرآن ) و شیخ رقه معروف بود و یکی از پر آوازه ترین محدثان زمانه اش و راویان ” قراء سبعه ” است . قرائت و روش ابوشعیب سوسی همواره مورد توجه قراء و پژوهشگران علوم قرآنی بوده و در باره آن کتاب های بسیاری به تحریر در آمده است از جمله کتاب های “روایه السوسی عن أبی عمرو البصری من طریق الشاطبیه ” تألیف شیخ جمال فیاض و “أحلى دروسی فى روایه السوسی ” به قلم دکتر” توفیق إبراهیم ضمره ” هستند.
اما “ابوالعلاء سوسى ” متوفاى ۴١٠ هجرى قمرى محدث ، ادیب و زبان شناس شوشی قرن چهارم و پنجم هجری است “یاقوت حموی ” در باره او نوشته است ابو العلاء لغوی از سوس (شوش ) خوزستان مى باشد و اهل ادبیات و زبان است .
شخصیت دیگری که نویسنده به آن پرداخته است ” امیر ابو عبدالله سوسی ” متوفای ۳۷۰ هجری قمری او از نامداران شیعیان و شعرای مجاهر و صریح اهل بیت علیهم السلام در قرن چهارم هجری بود که اشعار بسیاری در مدح خاندان عصمت و طهارت سروده است و از او به عنوان ادیب و نویسنده ای فاضل یاد می شود .
اما از رجال سیاسی شوش می توان به ” ابو زکریا یحیی بن سعید سوسی ” اشاره کرد او به مقامات والایی در دستگاه خلافت عباسی دست یافت و در بسیاری از وقایع سیاسی قرن چهارم نقش چشمگیری داشت . آخرین شخصیتی که آقای حجازی زندگی آن را مورد بررسی قرار داده است “ابویعقوب یوسف بن حمدان سوسی” یکی از علما و عرفای شاخص “صوفیه” در قرن سوم هجری بود که از بزرگان مشایخ و مؤلفان آنان بشمار می رفت .