گفتمان ‌های هویتی در بوته نقد

امیر انواری :آنگاه که هویت ملی بر اساس مؤلفه هایی همانند نژاد، خون، زبان، مذهب و قومیت و در تعارض و دشمنی ما با دیگران تعریف گردد و دولتهای ملی در صدد تحمیل هویتی یکپارچه بر جامعه باشند، هویت ملی عاملی برای هموار نمودن مسیر جهنم برای مردمان یک جامعه تبدیل خواهد شد. و محصولی جز کشتار و خشونت و پاکسازی قومی-نژادی و مذهبی که جهان دهها بار آن را تجربه نموده و بهای سنگینی برای آن نیز پرداخت شده ،نخواهد داشت. مجموعه این عوامل سبب شده است که دولت-ملت‌های مدرن به سمت تعریف هویت بر مبنای مفهوم حقوق شهروندی، سیاسی و تابعیت سرزمینی پیش روند و از تعریف آن بر مبنای خون و نژاد و زبان دوری جویند.

در ایران اما هویت ملی بعد از انقلاب مشروطه تحت تاثیر ناسیونالیسم رومانتیک آلمانی و نظریه‌های نژادی تعریف گردید و به ایدئولوژی رسمی نظام پهلوی تبدیل شد. این تعریف خون‌بنیاد از ملیت هنوز طرفداران متعصبی دارد که سعی بر مدرن سازی ظاهری گفتمان خود در جامعه‌ی ایرانی دارند. تعریفی که در آن تنوع قومی، مذهبی و زبانی مردم ایران را نتوانسته در دایره هویتی خود جای دهد.کتاب “هویت ملی در گفتمان‌های معاصر ایران” تالیف “عبدالرضا نواصری” به بررسی دقیق و موشکافانه این گفتمان‌ها در تاریخ معاصر ایران می پردازد. گفتمان‌هایی که اکثریت غالبشان چه در دوران قبل از انقلاب اسلامی و چه بعد از آن تنها بر اساس جامعه مرجع بنا شده‌اند و کلیت و تنوع جامعه ایرانی در آنها در نظر گرفته نشده است. لذا این گفتمان‌ها به ابزاری ایدئولوژیک برای حذف و طرد بسیاری از ایرانیانی تبدیل شده است که در دایره تنگ آنها قرار ندارند.

این در حالیست که در دولت-ملت‌های مدرن که همسان ایران از ترکیب ناهمگون زبانی- قومی تشکیل شده اند، از یک زبان مشخص صرفا جهت ایفای نقش ارتباطی و میانجی در کنار سایر زبان های موجود در جامعه استفاده می‌نمایند. و مقوله موهوم نژاد و خون به طور کلی اعتبارش را در تکوین هویت ملی چه به لحاظ علمی و چه انسانی از دست داده است.

با گذشت بیش از یک قرن از ظهور دولت ملی در ایران ، هنوز هویت ملی بر اساس مؤلفه های پیشامدرن و سنتی تعریف می‌گردد و بنیادی قومی و فرهنگی و در موارد زیادی خونی دارد. متاسفانه این تعاریف حتی در جدیدترین کتب، تحقیقات، سخنرانی ها و سیاستها از جانب برخی روشنفکران، نویسندگان و نخبگان سیاسی کشور و به شکل وسیع و در ظواهر جدید باز نشر و اجرا میگردد. به شکلی که با توسعه تکنولوژی‌های ارتباطی آثار این گفتمان‌های غیر مدرن و سنتی در بین طبقات مختلف جامعه ایرانی در فضای مجازی به وفور دیده می‌شود.

این کتاب به صورت جامع اقدام به بررسی مفهوم هویت در بین روشنفکران ایرانی نموده و آنها را به صورت دقیق طبقه بندی نموده است. و به مثابه آینه‌ای این گفتمان‌ها را که بعضا به صورت غامض و غیرشفاف بیان شده‌اند به مخاطب عرضه می‌کند. نویسنده کتاب با تلاش مشهود با تحقیق و تفحص بین کتاب‌های مختلف، مقالات فراوان، مصاحبه‌ها و حتی سخنرانی‌ها تلاش نموده این وظیفه سنگین را ادا نماید.

“هویت ملی در گفتمان های معاصر ایران” دومین کتاب “عبدالرضا نواصری” با محوریت تبیین و نقد گفتمان های هویت محور در ایران معاصر منتشر شده است. در این کتاب به گفتمان‌هایی همچون اندیشه ایرانشهری سید جواد طباطبایی، اسلام ایرانی، روشنفکران دینی، ملی مذهبی‌ها، اسلامیون سنت گرا،سکولارها، چپ‌ها و … پرداخته شده است.این کتاب از سوی انتشارات “گام نو” به بازار کتاب روانه شده است. پیش تر نیز کتاب “ناسیونالیسم نژادی در تاریخ معاصر ایران” از همین نویسنده منتشر شده بود.