مای ِ گمشده در دیگریِ اهریمن!

سالم انواری: چند هفته ای از انتشار سومین اثر عبدالرضا نواصری در حوزه‌ی اندیشه معاصر و با موضوعیت “آسیب شناسی ناسیونالیسم رومانتیک ایرانی” می‌گذرد.با توجه به اینکه در دوره کرونا و پساکرونا بازار نشر کتاب با رکود بی‌سابقه‌ای مواجه شده بود،اما خبرها از استقبال خوب خوانندگان از این کتاب عبدالرضا نواصری حکایت می‌کنند.نواصری به شکل سلسله‌وار تاکنون سه اثر را با محوریت ناسیونالیسم و هویت ملی به رشته تحریر در آورده که در آنها به واکاوی گونه‌هاو گرایش‌های آنها در گفتمان های معاصر پرداخته است.
نواصری در کتاب آسیب شناسی ناسیونالیسم رومانتیک ایرانی با یک فرآیند متکامل به طرح ، بررسی و تحلیل آسیب‌های این گفتمان پرداخته است.آسیب‌شناسی مطالعه بی نظمی‌ها،کج رفتاری‌ها،کج روی‌ها و انحرافات است.که در این کتاب نویسنده آثار مخرب آفت‌های گذشته‌گرایی،خودشیفتگی و خودبرتربینی، دیگر‌ستیزی و زبان‌محوری یا ناسیونالیسم زبانی در ناسیونالیسم رومانتیک ایرانی را بررسی کرده و با توجه به مطالعات وآراء و دیدگاه‌های فلاسفه ،منورالفکران،متفکران،نظریه‌پردازان و روانشناسان غربی و ایرانی و..به کاوش علل و انگیزه‌های پیدایش این کجروی‌ها و آفت‌ها در جامعه ایرانی پرداخته است تا بتوان راه‌های درمان و بهبودی جامعه از این آفت‌ها را جهت برون رفت از بحران اجتماعی و برساختن جامعه‌ای با توسعه پایدار و متعامل با فرهنگ‌های دیگر، را پیدا کرد.
نویسنده کتاب را به چهار فصل و هرفصل را جهت بررسی یکی از آفت‌های مخرب ناسیونالیسیم رومانتیک ایرانی اختصاص داده است.فصل اول به آفت گذشته‌گرایی در ناسیونالسیم رومانتیک ایرانی ورود کرده و نویسنده با شرح و مفاهیم از دیدگاه‌های مختلف به تمایز بین مفهوم گذشته و تاریخ اشاره می‌کند و اینکه گذشته‌گرایی به مثابه تاریخ اسطوره ای که مبتنی بر افسانه سازی و..در آن تحقیق و شناخت و آگاهی به رویدادهای گذشته بلاموضوع است و صرفا کارکرد ایدئولوژیک در خدمت ساختار قدرت و سیاست دارد.همچنین ناسیونالیسم رومانتیک ایرانی با دوری از تاریخ نگاری انتقادی و علمی با تصویرسازی و ساختن عصر طلایی و.. موجب می شود،که بخشی از جامعه ضمن ماندن در گذشته با دچار خودشیفتگی و تعصب نتوانند با جهان و دیگر بخش‌های جامعه خود که از دایره‌ی این تاریخ‌نگاری ایدئولوژیک بیرون انگاشته می‌شوند ارتباط برقرار کرده و در جهت تکوین هویت ملی فراگیر حرکت نمایند.هویت ملی و فراگیر ایرانی پیش از آنکه به نگاه ایدئولوژیک به گذشته و تاریخ نگاری ناسیونالیسم نیاز داشته باشد،نیازمند دولت_ملت مدرنی است که با تأمین و تاکید حقوق شهروندی و برابر دانستن شهروندان در حقوق و تکالیف هویت ملی را براساس اصول دمکراتیک و عدالت و احترام به نمادها و تاریخ مشترک همه ی اقوام فراهم نمایند.
خودشیفتگی یا النرجسیه یا نارسیسم دومین آفت مخرب ناسیونالسیم رومانتیک ایرانی است.در فصل دوم نویسنده به خصوصیات خودشیفتگی جمعی مانند برتر دانستن خود از لحاظ فرهنگی،تاریخی و نژادی از سایر ملت ها،تحقیر ملت های همسایه،فقدان ارتباط با ملت های همسایه،ملت وکشور خود را مرکز عالم پنداشتن و..پرداخته،سپس با بررسی دیدگاه‌های مختلف متفکران و روانشناسان و.. و نمودهای عینی و تاریخی این آفت مانند آریایی بودن ایرانیان و هم نژاد بودن با اروپاییان،‌ تجویز نسخه های شفابخش برای جهانیان، تصور وام دار بودن تمدن جدید غرب به گذشته ایران،گل سرسبدبودن تمدن ایران،توهم باهوش بودن ایرانیان،نپذیرفتن شکست هاو ناکامی هاو مقصر دانستن دیگران،احساس برگزیدگی ملت از جانب خدا و داشتم ادعاهای گزاف مانند ایجاد تمدن جدید و.. را در راستای موضوع خودشیفتگی در ناسیونالیسم رومانتیک ایرانی تقسیم بندی کرده و علل این آفت جمعی را محصول حس ناکامی،تحقیر و شکست در برساختن جامعه‌ای پیش رفته و متناسب با روندهای توسعه جهانی می‌توان یافت. وبه تبع آن رها شدن از ویروس مخرب خودشیفتگی در ذهنیت تاریخی اخلاق و فرهنگی ایرانی و گشودگی هویتی بر روی دیگری و دشمن نا انگاشتن او راهی است که زمینه های پذیرش توسعه پایدار…را برای جامعه ایرانی فراهم میکند.
فصل سوم این کتاب به آفت مخرب دیگرستیزی پرداخته است.مفهوم دیگری از دیدگاه های مختلف به اهمیت شناخت و لزوم تعامل با دیگری اشاره دارد و اینکه آگاهی خود از خودش،همواره مستلزم وجود یک دیگری است، اما تعریف خود در تضاد با دیگران و نگاه تحقیر آمیز به آنها و ناانسان و شیطان دانستن آنها در نظام های تمامیت خواه به نوعی ایجاد ترس در مایِ جمعی است که در قالب ملت برای سرعت بخشیدن به انسجام اجتماعی مردم در جهت تبعیت آنها از هدف های سیاسی و ایدئولوژیک نظام‌های مذکور صورت می‌گیرد.در ناسیونالیسم رومانتیک ایرانی از یک سو باور به این است که دیگری عرب ،ترک،افغان،جهان سنی تفاوت و اختلاف ذاتی ،تاریخی با “مای” ایرانی دارند. لذا ضمن عدم تعامل با برتری‌جویی نسبت به او کین توزی ،دشمنی و تحقیر می ورزد. اما در سوی دیگر ،دیگری غربی را برتر از خویش می بیند.ضمن احساس تحقیر در مقابل آن با هم نژاد دانستن خود با او براساس اسطوره ی نژاد آریایی با او همذات پنداری می کند.
نویسنده فصل آخر کتاب خود را به ناسیونالیسم زبانی یا آفت های مخرب زبان محوری در ناسیونالیسم رومانتیک ایرانی اختصاص داده است. زبان یکی از ارکان اساسی فرهنگ به شمار می‌آید، پیش از برآمدن مدرنیسم و دولت ملی کارکرد زبان غیرسیاسی بود اما با ظهور ایدئولوژی ناسیونالیسم ،زبان به عاملی سیاسی و ابزاری جهت برساختن ملت وخلق هویت سیاسی توسط دولت های ملی و پروژه های ناسیونالیستی مورد استفاده قرار گرفت.در صورتی که ناسیونالیسم یک زبان را مؤلفه هویت سیاسی قرار دهد،بر آن بار عاطفی،تداوم تاریخی،خلوص و تمایز و برتری بنشاند و آن را تبدیل به رمز بقا،هستی و تداوم ملت نماید،به ابزاری جهت طرد و حذف و تبعیض تبدیل می گردد. ناسیونالیست‌های زبانی و رومانتیک بی‌آنکه زبان فارسی را در تعامل و دادوستد با زبان‌ها و فرهنگ‌های دیگر،که آن را تبدیل به نمایشگاه زبان جهانی نموده، ببینند؛ آن را عاملی جهت ابتنای هویت سیاسی و ازلی گرایانه از ملیت ایرانی مورد استفاده قرار داده‌اند. واینکه ناسیونالیسم زبانی در روایت‌های ذات‌گرایانه و ازلی از هویت به آسانی می تواند روی دیگر سکه نژادپرستی باشد.
نویسنده بر این باور است که ضروری است که باورمندان به شکل گیری ملیت و هویت ایرانی بر اساس زبان و فرهنگ در دیدگاه‌های ناسیونالیسم زبانی قرن نوزدهمی خود…بازنگری کنند و تفکرات خود را به شوونیسم زبانی و نژادگرایی مبتنی بر زبان و فرهنگ آلوده نکنند.و اینکه ساز و کار گذشته‌گرایی عظمت طلب،خودشیفتگی و خودبرتربینی، غیریت‌سازی و دشمن‌سازی از دیگری که سیاست و هسته اصلی گفتمان ناسیونالیسم رومانتیک ایرانی را تشکیل می دهد و ذهنیت و روح بخش بزرگی از جامعه ایرانی را تسخیر و آلوده کرده است،مهم‌ترینِ موانعِ فهم و درک واقعی دنیای مدرن،جهت گفت‌وگو و تعامل بین فرهنگ‌هاست.
کتاب “آسیب شناسی ناسیونالیسم رومانتیک ایرانی” اثر عبدالرضا نواصری در ۲۱۹ صفحه از سوی نشر گام نو منتشر شده است.