قرنطینه‌ ی نیم‌ بند اقتصادی و تکلیف ما؟!

دکتر لفته منصوری : کووید ۱۹ که برای اولین بار در اواخر سال ۲۰۱۹ در چین کشف شد و از آن زمان اپیدمی جهانی یافت، به یکی از دشوارترین آزمون‌های بشری در تاریخ مدرن دنیا تبدیل شده است. همان‌طور که موارد تائید شده اپیدمی کرونا در حال گسترش است، این ویروس با تحت‌الشعاع قرار دادن سیستم‌های بهداشتی، قربانیان بیشتری می‌گیرد، پایه‌های اقتصاد جهانی را متزلزل کرده و باعث ایجاد تحولات ژئوپلیتیکی پایدار شده است. در سرتاسر جهان، تلاش‌های سخت ‌گیرانه‌ای در حال انجام است تا آنچه را که به یک اپیدمی عمیقاً مخرب تبدیل شده است، مهار کنند.(۱)

برآوردهای اولیه بیانگر آن است که اگر ویروس به یک بیماری همه‌گیر جهانی تبدیل شود، بیشتر اقتصادهای بزرگ دنیا در طول سال ۲۰۲۰ حداقل ۲/۴ درصد از ارزش تولید ناخالص داخلی خود را از دست می‌دهند. در حال حاضر اقتصاددانان پیشرو پیش‌بینی می‌کنند که رشد اقتصادی جهانی ۲/۴ تا ۳ درصد کمتر از برآوردهای پیشین باشد. برای درک واقعی‌تر این اعداد و ارقام باید گفت که تولید ناخالص داخلی جهانی در سال جاری حدود ۸۶/۶ تریلیون دلار آمریکا تخمین زده شده است؛ در این صورت ۲/۴% کاهش رشد اقتصادی، چیزی معادل ۲ تریلیون دلار خواهد بود. (۲) پیامدهای اقتصادی کرونا در ایران به دلیل ساختار و برنامه‌های اقتصادی، گلوی اقشار آسیب‌پذیر و فقیر جامعه را خواهد فشرد. اگر کرونا در مرحله شیوع خود انسان‌ها و کشورهای فقیر و غنی نمی‌شناخت، اما پیامدهایش گریبان فقیران و گروه‌های آسیب‌پذیر را خواهد گرفت.

با توجه به اینکه تولید ناخالص داخلی ایران (GDP) حدود ۴۶۰ میلیارد دلار برآورد شده است و گفته می‌شود که اگر صنایع بزرگ و حوزه‌های اقتصادی فعال و نیمه فعال را کنار بگذاریم، حدود ۴۰ درصد از کسب‌وکارهای ایران متأثر از کرونا هستند؛ بنابراین حدود ۱۵/۳۳ میلیارد دلار در ماه در اثر ویروس کرونا متضرر می‌شوند. این آسیب اقتصادی بیشتر متوجه دهک‌های درآمدی پایین، کارگران فصلی و موقتی و کاسبان خرده پاست.(۳)

سال ۱۳۹۹ همراه با رشد اقتصادی منفی و کاهش سطح اشتغال در کشور خواهد بود. شغل‌هایی که مستقیماً از کرونا آسیب خواهند دید؛ شامل فعالان حوزه حمل‌ونقل، گردشگری، هتل‌ها، رستوران‌ها، اغذیه‌فروشی‌ها، پوشاک، آموزش، تفریح، ورزش، تئاتر، سینما، سالن‌ها و نمایشگاه‌ها و … که بالغ‌بر ۴۸۳۸۹۸۲ نفر- شغل که معادل ۲۰/۳۲  درصد اشتغال کل کشور خواهند بود در معرض بیکاری قرار خواهند گرفت.(۴)  اگر بعد هر خانوار را ۳ نفر در نظر بگیریم شیوع این بیماری حدود ۱۵ میلیون نفر را در معرض فقر عمومی قرار خواهد داد. بیکاری این تعداد از شاغلان کشور (با در نظر گرفتن نرخ بیکاری ۱۰/۶ برای پاییز سال ۱۳۹۸) روزهای سختی در سال ۱۳۹۹ را برای مردم و دولت رقم خواهد زد.

اگر قرنطینه و فاصله‌گذاری اجتماعی راهی برای در امان ماندن انسان‌ها از ابتلا به بیماری کرونا هست، ایزوله کردن اقتصاد فعلی کشور از اقتصاد جهانی چه‌بسا غیرممکن می‌نماید. اینجاست که اهمیت «اقتصاد مقاومتی» مورد تأکید مقام معظم رهبری خود را بیش‌ از پیش نمایان می‌سازد.همان‌گونه که در نمودار شماره ۷ ملاحظه می‌کنید؛ بخش خدمات که بیشترین آسیب را از کرونا خواهد دید بالاترین سهم را در تولید ناخالص داخلی دارد و در سال‌های اخیر سهم در حدود ۵۰ درصدی از کل تولید ناخالص داخلی را داشته است. در سال ۱۳۹۶ بخش صنعت سهم ۲۴ درصدی و بخش کشاورزی سهم ۷ درصدی از تولید ناخالص داخلی داشته‌اند.

اقتصاد ملی نیاز به جراحی‌های بزرگ دارد. کرونا فرصتی برای این تصمیم بزرگ و چالش سنگین ایجاد کرده است.استان خوزستان به‌عنوان دومین استان کارگری کشور بیشترین آسیب را از کرونا خواهد دید. باید مزیت نسبی استان خوزستان را در «تجارت مبتنی بر کشاورزی» لحاظ کرد و از تهدیدی که این بیماری بدون واکسن و دارو و نیز فرصتی که پیش روی سیاست‌گذاران استفاده کرد.استان خوزستان ۶۴۰۵۵ کیلومترمربع مساحت دارد و کشور هلند ۴۲۵۰۸ کیلومترمربع؛ یعنی وسعت هلند دو سوم خوزستان است و جمعیت آن بیش از ۳/۵  برابر خوزستان. هلند دومین صادرکننده عمده کالاهای کشاورزی جهان و درآمد ملی آن نزدیک به دو برابر ایران است. سه‌پنجم سرزمین خوزستان جلگه و مناسب کشاورزی است. ۳/۳ میلیون هکتار از دشت خوزستان قابل‌کشت است. از سوی دیگر، خوزستان آب فراوان دارد؛ شش رود بزرگ یعنی کارون، دز، کرخه، مارون، شاوور و زهره از درون آن عبور می‌کنند. این در حالی است که کمتر از یک‌میلیون هکتار آن زیر کشت است؛ یعنی اقتصاد خوزستان، بیش از ۳/۳ برابر امکان رشد دارد.(۵)

تجارت مبتنی بر کشاورزی، ظرفیت اشتغال‌زایی بسیار بالایی خواهد داشت. اگر شرایط ترسیم‌شده محقق شود، نه‌تنها نرخ بیکاری استان به صفر می‌رسد، بلکه نیروی کار سایر استان‌ها نیز به کار گمارده می‌شوند. در کنار مشاغل مستقیم مربوط به تجارت و کشاورزی، فرصت‌های شغلی متعدد مربوط به خدمات و صنایع وابسته ایجاد خواهد شد. مشاغل مربوط به صنایع بسته‌بندی، انبارداری، سردخانه‌ها، صنایع فرآوری و … بخش از این مشاغل خواهد بود. تجارت مبتنی بر کشاورزی مردم خوزستان و حتی سایر استان‌ها را ثروتمند می‌کند، بدون آنکه به نفت و مشاغل دولتی نیازی داشته باشد. رسیدن به این هدف چندان سخت نیست. مجلس و دولت با اتخاذ راهبردهایی در مدتی کوتاه می‌توانند زمینه را برای تحقق این هدف را فراهم سازند.(۶)

 

 

منابع:

۱ – منتی، حسین (اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۹)، بررسی اثرات ویروس کرونا – کووید ۱۹ بر اقتصاد جهانی، فصلنامه علمی – تخصصی، ارزیابی تأثیرات اجتماعی، شماره دوم، ویژه پیامدهای شیوع ویروس کرونا – کووید ۱۹، ص ۱۶۴٫
۲ – همان

۳- میرزایی، خلیل (اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۹)، بررسی اثرات ویروس کرونا – کووید ۱۹ بر اقتصاد جهانی، تهران: فصلنامه علمی – تخصصی، ارزیابی تأثیرات اجتماعی، شماره دوم، ویژه پیامدهای شیوع ویروس کرونا – کووید ۱۹، ص ۳۵٫

۴ – طاهر پور، جواد (اسفندماه ۱۳۹۹)، گزارش درآمدی بر آثار شیوع ویروس کرونا بر اقتصاد ایران، تهران: معاونت امور اقتصادی و برنامه‌ریزی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، ص ۳٫

۵- عالمی نیسی، مسعود (۱۳۹۸)، خوزستان در افق نزدیک، تهران: بنیاد توسعه فردا، ص ۲۳-۲۲٫

۶- همان ص ۲۴