مراسم قهوه خوری مردم عرب خوزستان ثبت ملی شده است

مراسم قهوه خوری مردم عرب خوزستان بعنوان یکی از مظاهر میراث معنوی و فرهنگی این قوم از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ثبت ملی شده است. یکی از فعالان حوزه میراث فرهنگی در این رابطه می گوید : مراسم قهوه‌خوری از گذشته مورد احترام اعراب بوده و به آیین و رسومات خاصی معروف است. قهوه اولین چیزی است که عرب‌ها پس از سلام و خوش آمدگویی با آن از میهمان پذیرایی می‌کنند. وسایل آماده‌سازی قهوه متعدد هستند که به جمع آنها «المعامیل» می‌گویند.

المحماس

محماس ظرفی استوانه‌ای شکل است که داخل آن دارای گودی است. المحماس برای برشته کردن و تغییر شکل دانه‌های قهوه «بن» از استفاده می‌شود.

هاون

هاون یا نام «المجر» نوعی ابزار استوانه‌ای با گودی عمیقی است. معمولا هاون از نوعی آلیاژ قوی ساخته شده است و دارای دسته‌ای به نام «قضیب» است که برای آسیاب کردن دانه‌های برشته شده قهوه استفاده می‌شود. صداهای که از هاون و آسیاب کردن قهوه به گوش می‌رسد برای مردمان عرب منظورهای خاص را می‌رساند.

گمگم و دله

برای آماده کردن قهوه از دو نوع ظرف خاص استفاده می‌شود. به ظرف بزرگتری که برای آماده‌سازی اولیه قهوه و جوشاندن آن به حد کافی استفاده می‌شود «الگمگم» گفته می‌شود و به ظرف کوچکتری که جهت راکد کردن قهوه به مدت زمان معین و گرم نگه داشتن آن و پذیرایی از میهمان استفاده می‌شود «دله» می‌گویند.

فنجان

نوعی استکان بدون دستگیره و دارای شکل هندسی خاصی است که جهت تعارف کردن قهوه به میهمان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

آداب قهوه خوری

اگر گذرتان به مضیف افتاد، حواستان باشد تا با رعایت آداب قهوه‌خوری میزبانتان را خوشنود کنید. در مراسم قهوه‌خوری ساقی بایستی فنجان را با دست راست خود به میهمان تعارف کند و میهمان نیز باید آن را با دست راست بگیرد و بدون اینکه فنجان را بر روی زمین بگذارد قهوه را میل می‌کند. گذاشتن فنجان به روزی زمین به معنی داشتن خواسته‌ای از طرف اوست.

قهوه خوری مراسم قدیمی برای خوش آمد گویی مهمانان در جنوب ایران

ساقی حین تعارف قهوه، خود را به نشانه‌ی احترام به میهمان خم می‌کند. ساقی، صدایی از برخورد دله با فنجان صادر می‌کند تا میهمان با شنیدن آن صدا متوجه شود قهوه برایش ریخته شده است. ساقی بدون اینکه چیزی بگوید قهوه را به او تعارف می‌کند. چنانچه دوباره میل قهوه داشت فنجان را بدون هیچ حرکتی به ساقی می‌دهد، در غیر این صورت فنجان خالی را به سمت راست و چپ تکان می‌دهد و به ساقی تقدیم می‌کند. صدا و حرکت جهت ایجاد نظم خاص بین ساقی و میهمان است. برای پذیرایی قهوه توسط ساقی به میهمان اسامی خاصی وجود دارند: «الهیف»، « الضیف»، «الکیف» و «السیف».

فنجان اول «الهیف»

الهیف توسط ساقی قهوه و در حضور و دید میهمان صرف می‌شود تا میهمان از سالم بودن قهوه‌ای که صرف می‌کند مطمئن شود.

فنجان دوم «الضیف»

الضیف فنجان دومی است که به میهمان تقدیم می‌شود و میهمان هم موظف به صرف کردن آن است. مگر در مواقعی که میهمان از ساقی خواسته‌ای داشته باشد که در این صورت فنجان را از دست ساقی می‌گیرد و روی زمین می‌گذارد.

فنجان سوم «الکیف»

الکیف که در صورت تکان ندادن فنجان توسط میهمان و آن هم به خاطر طعم خاص و طریقه آماده‌سازی قهوه و یا بعد مسافتی که میهمان طی نموده نوش جان می‌شود.

فنجان چهارم «السیف»

السیف در صورت تکان ندادن فنجان به میهمان تقدیم می‌شود که معمولا توسط افراد خاص و کمی نوش می‌شود. دلیل آن این است که میهمان پس از صرف فنجان چهارم به ساقی اعلام می‌کند که در تمامی شادی‌ها و سختی‌ها با ساقی شریک است که پس از صرف آن پیمان برادری بین میهمان و شیخ یا ساقی بسته می‌شود.

از دیگر رسوم قهوه خوری در مضیف می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

دله در دست چپ و فنجان در دست راست گرفته شود

ایستاده و در حالت خم فنجان تعارف شود

حق اولویت در بین حاضرین رعایت شود

میهمان حق حمل دله را ندارد

در صورت حضور پسران، پدر نباید قهوه را تعارف کند

برادر بزرگتر بایستی قهوه را تعارف کند