نفس‌ های تنگ تالاب‌ های نیمه‌ خشک خوزستان / میلاد گل داری اهواز

تالاب‌ها چیزی میان خشکی و آب است. ممکن هستند همواره دارای آب باشند یا اینکه گاه خشک و گاه آب‌دار باشند. برخی تالاب‌های نزدیک دریا با جزر و مد تغییر وضعیت می‌دهند. مشخصه اصلی تالاب‌ها ماندگاری نسبی آب در آنهاست. آب تالاب‌ها ممکن است شور باشد یا شیرین. برای شناخت و واکاوی بیشتر به معرفی تالاب‌های استان پرداخته‌ایم.

لطمه جدی به همسایگان هور

هورها از مناطق تاریخی و طبیعی نادر و چندترکیبی در جهان هستند. هور در نسخۀ ایرانی و نمونۀ خوزستانی آن، یعنی «العظیم» این روزها به دلایل مختلف همچون انبارکردن آب در پشت سد کرخه به نفس افتاده است. حسرت، احساسی مشترک در مردم خوزستان پس از شنیدن نام هورالعظیم شده است. فاجعه زیست محیطی در این منطقه به زندگی مردمان خوش‌طینت «مِعدان» لطمه می‌زند. همسایگان هور مانند «رفیع»، «گبان» و «مصفاه» از یک سو و «اعمی»، «مچریه» و «کسر» از سویی دیگر و «دبیه» کمی آن طرف‌تر، در معرض خطر جدی قرار دارند.

تمدن ساكنان هورالعظیم به ۵ هزار سال پیش باز می‌گردد و مهم‌تراز تمدن سومر است. هورالعظیم، هورالهویزه یا تالاب بزرگ هویزه بزرگ‌ترین تالاب استان و یکی از بزرگ‌ترین تالاب‌های ایران است. این تالاب در مرز ایران و عراق واقع شده و حدود یک سوم این تالاب در ایران و مابقی آن در کشور عراق است. این تالاب از دیدگاه منابع جانوری و گیاهی بسیار غنی بوده که هم‌اینک این منابع با نابودی روبه‌رو هستند. این تالاب از آب‌های اضافه رود کرخه، دویرچ و بخشی از آب‌های اضافه اروندرود تشکیل شده‌است. ژرفای این هور کم است ولی به تدریج در وسط آن به چند متر می‌رسد. سراسر هورالعظیم با نی پوشیده شده است. مساحت مشخص شده از طرف اداره کل محیط زیست خوزستان به عنوان تالاب حدود ۱۱۸هزار هکتار است. هورالعظیم در غرب استان در انتهای رود کرخه در منطقه مرزی دشت آزادگان بین دو کشور ایران و عراق واقع شده است و دارای طول جغرافیای ۴۷ درجه و ۵۸ دقیقه تا ۴۷ درجه ۱۶ دقیقه و ۳۰ ثانیه طول شرقی و عرض جغرافیایی ۳۱ درجه ۵۳ دقیقه تا ۴۱ درجه عرض شمالی است. این تالاب به طور مشترک در شهرستان‌های دشت آزادگان و هویزه و مشخصا شهر رفیع مرکز بخش نیسان واقع شده ‌است.

اولتیماتوم، آبگیری و لاک‌پشت فراتی

«احمدرضا لاهیجان‌زاده»، مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان درباره آبگیری ۸ هزار هکتار از اراضی هورالعظیم بعد از 4 سال خشکی به وسیله وزارت نفت می‌گوید: برای آبگیری هورالعظیم، امیدمان به بارندگی‌های ماه‌های آینده است. به منظور آبگیری بخشی از تالاب هورالعظیم یکی از دریچه‌ها باز شده و آب وارد آن نقطه از تالاب شده است. اما برای این که حوضچه شماره 2 دچار کمبود آب نشود، باید منتظر بارندگی باشیم. وی می‌افزاید: آبگیری هورالعظیم به خوبی در حال انجام است و روزانه از رودخانه کرخه 5 مترمکعب بر ثانیه به بخش شمالی هورالعظیم، 3 مترمکعب بر ثانیه به حوضچه شماره 3 و 7 مترمکعب بر ثانیه به حوضچه‌های 4 و 5 تالاب وارد می‌شود. با توجه به شرایط خشکسالی و کاهش آورد رودخانه کرخه، شرایط حال حاضر هورالعظیم با انجام این آبگیری‌ها و تامین حقابه، تقریبا قابل قبول است.

«عبدالرضا سعیدی‌نیا»، فرماندار هویزه، نیز می‌گوید: برای احیای هورالعظیم توافقات خوبی صورت گرفته است و حوضچه‌های ۳و ۴ آبگیری شده‌اند که از دریچه‌های حوضچه شماره ۳ به میزان ۴ متر مربع آب در ثانیه وارد این تالاب می‌شود. «عبدالحسن مقتدایی»، استاندار خوزستان، نیز در بازدید از این تالاب به مسئولان نفتی در این باره اولتیماتومی یک ماهه داد. وی می‌گوید: نامه‌ای برای معاون اول رئیس جمهوری در مورد تعلل‌های مسئولان شرکت نفت نوشته خواهد شد و فرصتی یک ماهه برای آنها در نظر گرفته خواهد شد تا تعهدات خود را انجام بدهند. در غیر این صورت از تردد آنها در تالاب جلوگیری می‌شود. کارگروه تالاب نیاز دارد تا به صورت هماهنگ و یکپارچه عمل کند و هدف از آن مهار ریزگرد‌ها نیست، بلکه تلاش برای احیای تالاب و نگهداری داشته‌های زیست محیطی است. «سعید متصدی»، معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست نیز با بیان اینکه مشکلات این تالاب مرزی به صورت جدی دنبال می‌شود، می‌گوید: عراق از میدان‌های مشترک نفتی این تالاب نفت استخراج می‌کند اما کشور ما هنوز درگیر اکتشاف است. با این حال سازمان محیط زیست رفع مشکلات این تالاب را پیگیری می‌کند. «معصومه ابتکار» معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست خوزستان پیش تر در مراسم گرامیداشت دومین هفته محیط زیست و دهمین دوره جایزه ملی محیط زیست به توجه دولت به تالاب‌ها اشاره کرد و افزود: در حال حاضر دریچه‌های آب به روی هورالعظیم که به دلیل برخی فعالیت‌ها آب در آن جاری نبود بازگشایی شده و بخش‌های عظیمی از این تالاب آب‌گیری شده است. وی همچنین در جلسه کارگروه مقابله با ریزگردها عنوان کرد: در بازدید از تالاب هورالعظیم، دیدیم که کماکان از 2 دریچه آب به تالاب وارد می‌شود و بخش احیاشده، بسیار سرسبز و سرحال بود. حتی ماهیان و لاک‌پشت‌های مختلفی در تالاب دیدیم. به ویژه لاک‌پشت فراتی که گونه‌ای در معرض خطر است را هم دیدیم که به استقبال ما آمده بودند.

تالاب شادگان؛ مقاوم در برابر تهدیدها

تالاب بین‌المللی شادگان یکی از تالاب‌های بزرگ ایران است. این تالاب در جنوب غربی ایران در جنوب شهر شادگان در استان خوزستان واقع شده‌است. در همایش تالاب‌های جهان که در رامسر برگزار شد تصمیم گرفته شد که 3 تالاب شادگان شناخته شود. این تالاب پهناور در حدود ۴۰۰ هزار هکتار دارد و پناهگاه حیات وحش آن 327 هزار و 765 هکتار واقع در جنوب غربی ایران و جنوب جلگه خوزستان حد فاصل شهرستان‌های شادگان، آبادان و ماهشهر است. آب وارده از رودخانه جراحی به این تالاب نیز سالانه حدود ۹۰۰ میلیون متر مکعب است.

هور الدورق یا هور الفلاحیه یا تالاب شادگان یکی از معدود تالاب‌هایی است که در سازمان بین‌المللی یونسکو ثبت جهانی شده است. این تالاب، یکی از مهم‌ترین سرمایه‌های طبیعی منطقه و جهان به شمار می‌آید در جنوب اهواز واقع شده و از شرق ، خورموسی و از غرب،جاده کنونی آبادان به ماهشهر آن را احاطه می‌کند. قبل از احداث این جاده، هور تا چند کیلومتر بعد از این جاده امتداد داشت. شادگان از جنوب نیز به آب‌های آزاد متصل است. به گفته کارشناسان، وسعت هور الدورق بیش از ۴۵۰ هزار هکتار بوده، اما به دلیل توجه نکردن به توابع زیست محیطی در انجام پروژه‌های توسعه صنعتی و راه‌سازی، خشکسالی، کم شدن آب ورودی به آن به دلیل سدسازی و همچنین کم شدن آب ورودی به کارون و ذخیره و انتقال آب این رودخانه به مناطق دیگر، آبراهی که در جنوب اهواز و در فصل زمستان با افزایش آب رودخانه آب شیرین هور را تامین و در اصل تعویض می‌کرد خشک شده است. هور الدورق از آبراه حیاتی نیز محروم شده و در کل دلایل فراوانی باعث کم شدن بیش از حد وسعت این هور شده است. بیش از۲۰۰ نوع گونه پستاندار، خزنده و پرنده در هور الدورق زندگی می‌کنند که بیشتر این گونه‌ها را پرندگان مهاجر از مناطق سردسیر تشکیل می‌دهند. از مهم ترین اثرات هور الدورق بر محیط زیست منطقه می‌توان به جذب ذرات خاک معلق و کنترل سیلاب‌های بالا دست هور اشار کرد. ورود پساب‌های طرح نیشکر به هور به‌وسیله یک کانال بزرگ، عبور لوله‌های نفت از داخل هور، ورود فاضلاب شهری و صنعتی به هور، دفن زباله‌های شهر در وسط هور و ساخت کارخانه فولاد در کنار هور می‌توانند از مهم ترین عوامل تهدید کننده هور الدورق باشند.

تالابی برای گردشگری و تفریح

مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان از آغاز کار انتقال 150 هزار مترمکعب آب به تالاب بین المللی شادگان خبر داد. «احمدرضا لاهیجان‌زاده» می‌گوید: اجرای کامل پروژه انتقال آب به تالاب بین المللی شادگان یک سال به طول می‌انجامد. تالاب بین المللی شادگان با سرمایه گذاری 2 هزار میلیارد ریال به تالاب گردشگری و تفریحی تبدیل می‌شود. لاهیجان زاده تالاب‌ها را شاه کلید تنوع زیستی خوزستان می‌خواند و می‌افزاید: شورای احیای تالاب‌های استان را پیگیری می‌کند.

تالاب میانگران

تالاب میانگران در جنوب غربی کوهپایه زاگرس و در فاصله یک و نیم کیلومتری شهرستان ایذه در شمال شرقی استان خوزستان واقع شده ‌است. این تالاب که از تالاب‌های مطرح ایران است، به طور میانگین 2500 هکتار وسعت دارد که در فصول پرآب سال خصوصا زمستان وسعت آن به بیش از 3هزار هکتار و در سال‌های کم باران وسعت آن به کمتر از 2500 هکتار نیز می‌رسد. این تالاب به نام‌های پرچستان(گورویی و اورک شالو)، شیخان، فاروم(قلعه گژدم) و منقار نیز نامیده می‌شود. در پیرامون تالاب روستاهایی از جمله میانگران علیا، خنگ کرمعلیوند، خنگ یارعلیوند، میانگران سفلی، خنگ اژدر، پرچستان فاضل، پرچستان علی، پرچستان گورویی، پرچستان اورک، کول فرح، راسوند و بلوطک شیخان قرار دارند. منبع درآمد مردم حاشیه تالاب میانگران دامداری و کشاورزی به خصوص کشت گندم، جو، ماش و برنج است. پرباران‌ترین ماه سال در این تالاب، دی ماه و کم باران‌ترین آن از اواخر خرداد تا اواسط مهرماه است.میانگین تبخیر ماهیانه ۱۷۳میلیمتر و حداقل رطوبت نسبی ۲۵درصد است. هوای منطقه معمولا در فصل تابستان شرجی و در زمستان‌ها سرد است. به گونه‌ای که در پاره‌ای از موارد ارتفاعات اطراف آن از برف پوشیده می‌شود.

آتش به جان پرندگان و نیزار

آتش کشیدن این تالاب از حوادث مهم اخیر است. دبیر انجمن دوستداران طبیعت و محیط زیست ایذه در این باره می‌گوید: تنها یک هفته پس از به آتش کشیدن تالاب میانگران توسط افراد ناشناس و سوختن بیش از 1500 هکتار از این تالاب و منطقه حفاظت شده هم زمان با خشک شدن کم سابقه تالاب میانگران در 8 کیلومتری سد کارون، 3 هزار پرنده به دلیل مرگ یکباره گونه‌های آبزی و ماهیان که خوراک اصلی این پرندگان هستند یکی پس از دیگری می‌میرند. «هژیر کیانی» می‌افزاید: این پرندگان که انواع مختلفی از پرندگان مهاجر و بومی هستند به دلیل خشک شدن تالاب و نبود آب در معرض نابودی هستند. تالاب میانگران با همه گونه‌های جانوری و پرندگان زیبایش در سکوت و بی تفاوتی مسئولان محیط زیست در آستانه یک فاجعه قرار گرفته است. وی ادامه می‌دهد: طبق تحقیق میدانی انجام شده به دلیل باتلاقی بودن اراضی تالاب امکان نزدیک شدن به نیزارهای باقیمانده و محدودی که پرندگان مختلف را در لا به لای خود جای داده اند وجود ندارد. لیکن تلف شدن پرندگان به خاطر گرمای هوا، نبودن آب و غذای لازم هر لحظه رو به افزایش است.این در حالی است که بسیاری از این پرندگان به خاطر نبود آب و استفاده از فاضلاب‌های تالاب دچار بیماری و ضعف شدید شده و قدرت پرواز ندارند. كیانی می‌گوید: همچنین برخی افراد سودجو دم دمای غروب با هجوم به محدود پناهگاه‌های باقیمانده اقدام به شکار این پرندگان می‌کنند. هنوز هیچ واکنش و اقدامی برای نجات این پرندگان صورت نگرفته است.

منبع : همشهری خوزستان