کویری بنام “العظیم” در جنوب غربی ایران / آتش در قلب هور !

در خوزستان زخم خورده از حوادث روزگار و پس از تحمل درد و رنج 8 سال جنگ تحمیلی و ویرانی خانه ها و زیر ساخت های اقتصادی و صنعتی هر روز با یک خبر تأسف‌بار زیست محیطی روبرو هستیم. هر لحظه ای منتظر شنیدن خبری جدید مبنی بر این که اثری طبیعی از بین رفته یا در معرض تهدید است یا گونه‌ای جانوری یا گیاهانی در عرض نابودی است یا سدی بدلیل مطالعات نادرست و بی توجهی به اصول علمی به تهدیدی برای طبیعت استان شده است .در خوزستان کمتر کسی به فکر طبیعت است و دلسوزی برای از بین رفتن و آلودگی ثروت‌های ملی همچون تالاب های “هور العظیم” و “شادگان”  و رودخانه های استان همچون کارون ،کرخه و زهره بیهوده به نظر می‌رسد. ایران یکی از کشورهایی است که طبیعتی بی‌نظیر دارد با این حال در تخریب آن نیز اقداماتی بی‌نظیر هم در سطح بین‌المللی صورت می‌گیرد. ‏در میان آثار طبیعی خوزستان ،تالاب های “هور العظیم” و “شادگان” آسیب‌پذیرترین هستند که امروز و در سایه مشکل کمبود آب ،چرا باید تالاب هورالعظیم و هر یک از منابع آبی آلوده یا خشک یا به حریم آنها تجاوز گردد .چیزی نمانده تا بزرگترین هور جهان به کویری خشک و بی آب و علف تبدیل می‌شود،

هورالعظيم که تنها باقيمانده تالابهاي بسيار بزرگ بين‌النهرين است در غرب استان خوزستان واقع است و به لحاظ تنوع‌زيستي فوق العاده غني است و عمده منابع آبي تالاب از طريق رودخانه‌هاي کرخه، نيسان، سابله و نهرهاي انشعابي تامين مي‌شود.پيشينه تاريخي اين تالاب ها نيز بسيار مورد توجه جهانيان است، بررسي‌ها نشان داده که اين تالابها زماني مساحتشان به دو ميليون هکتار مي‌رسيد و تقريبا يک‌سوم مساحت عراق را اشغال مي‌کرد به طوري که بالاتر از بغداد شروع شده و تا شط‌العرب ادامه مي‌يافت.هورالظعيم که يک‌ سوم در ايران و دو سوم آن در عراق واقع شده يکي از زيستگاه‌هاي حساس و مهم پرندگان مهاجر آبزي و بومي منطقه است و حواصيل، غاز پيشاني سفيد، شغال، روباه، گربه جنگلي، سمور آبي، گراز، شير بد و انواع ماهي کپور از جمله حيات ‌وحش منحصر به فرد اين تالاب هستند.اين هور تنها تالابي است که بر اساس بررسي‌ هاي کارشناسي از 100 نمره، نمره 100 را کسب کرده و هيج تالابي تاکنون چنين نمره ‌اي را به‌ دست نياورده است و بيشترين تعداد پرنده‌هاي در معرض خطر در اين تالاب به‌سر مي‌برند و اين تالاب از نظر حجم و انوع پرنده نيز بسيار قابل توجه است.يکي از کارکردهاي مهم تالاب، جلوگيري از طوفان شن و گرد و خاک است چراکه تالابها رطوبت آب را بالا مي‌برند و خشک شدن هورالعظيم چه در ايران و چه در عراق ميزان وقوع طوفانهاي شن را افزايش داده است و باعث تشده استان خوزستان در چند سال اخير با گرد و غبارهايي حدود 21 برابر استاندارد مواجه شود. هور العظیم دیگر تالاب نیست بلکه امروز در سایه بی تدبیری ها و عدم مدیریت صحیح منابع آبی و هجوم غول های نفتی در قامت یک “کویر” و صحرای خاکی در قلب خوزستان تولد یافته است.برای پاسخ به چرایی تبدیل هور به کویر دلایل فراوانی وجود دارد که به بخشی از آنها اشاره می شود:

در این زمینه دکتر عبدالوهاب سیلاوی از فعالان اجتماعی شهرستان دشت آزادگان می گوید :  نباید همیشه تقصیر را بر گردن خشکسالی یا نباریدن باران بیاندازیم، علاوه‌ بر پدیده‌ خشکسالی‌، به‌ رسمیت‌ نشناختن‌ حقابه‌ هورالعظیم باعث‌ این‌ بحران‌ شده‌ است‌‌. ساخت‌ چندین‌ سد در بالادست‌ بویژه سد “سیمره” در لرستان با ذخیره آبی 800 میلیون مترمکعب ،کاهش‌ آب‌ سفره‌های‌ زیرزمینی‌ ،هجوم غول های نفتی و خشک کردن بخش های وسیعی از هور برای استخراج نفت و سپس رها سازی آلاینده های نفتی در حوزه های شماره 1و 2 و 4 باعث‌ نابودی‌ و بروز فاجعه‌ زیست‌ محیطی‌ در این‌ تالاب شده و مرگ تدریجی آنرا تسریع بخشیده است. تاکنون‌ بخش‌ قابل‌ توجهی‌ از این‌ پناهگاه‌ با ارزش‌ حیات‌ وحش‌ به‌ صحرای خاکی تبدیل‌ شده‌ و نزدیک‌ به‌ هزاران قطعه ماهی در حوزه شماره 1 و 2 طی هفته‌های‌ اخیر بر اثر کم‌ آبی‌ تلف‌ شده‌اند.‌‏

در گذشته اگر ماهیگیران توری به تالاب می‌انداختند، به قدری ماهی صید می‌شد که مابقی آن به آب رها می‌شد ولی امروزه خبری از آن فراوانی نیست.امروز به جای آب، سیلی از مواد نفتی، شیمیایی و سموم کشاورزی به درون تالاب هور العظیم می‌ریزد. روزی دوستداران محیط‌زیست هشدار می‌دادند که تالاب هورالعظیم در خطر است اما امروز می‌بینیم که هورالعظیم به طور کامل خشک و گرد و خاک ناشی از خشکی آن هر از چند گاهی شهر اهواز و دیگر شهرهای خوزستان را درمی نوردد و نفس شهروندان را به شماره و زندگی و سلامت همگان را به خطر می‌اندازد که به دنبال آن هزینه‌های هنگفتی هم برای مهارش باید قبول کرد. تمامی مواردی که در رابطه با وضعیت زیستی دریاچه‌ها ذکر شد بر اساس گفته برخی از کارشناسان و مسئولان زیست محیطی بود ولی هیچ گاه به گفته آنان کسی اهمیت نداد. تا زمانی که ثروتی را داریم، قدر آن را نمی‌دانیم ولی همچنان که آن را از دست می‌دهیم، به دنبال راه‌حل می‌گردیم. آلوده کردن آب در تمامی ادیان گناه محسوب می‌شود و گویا در برخی از کشورهای مذهبی این گناه مرسوم و رایج است.

یکی از کارشناسان مسائل زیست محیطی در این باره و پیرامون پیامد ورود زهاب های نیشکر به حوزه شماره 4 هور العظیم گفت : هنگامی که آب از بخش کشاورزی خارج می‌شود در خط القعر زمین‌های کشاورزی که معمولا در محدوده تالاب‌ هور العظیم و تالاب شادگان می‌شود انباشته می‌شود و انباشت آب‌های آلوده بخش کشاورزی در تالاب‌ها منجر به آلودگی آنها و در نتیجه ورود خسارت و آسیب‌های بسیاری به تنوع‌زیستی این مناطق می‌شود.زهاب نیشکر که معمولا به‌دلیل استفاده از سموم و کودهای شیمیایی آلوده هستند آلودگی آب و خاک را به همراه دارند. وی ادامه داد: به‌عنوان مثال، کشت و صنعت نیشکر دهخدا در استان خوزستان که بخش قابل‌توجهی از آب‌های جنوب کشور را مصرف می‌کند سیستم استانداردی در بازیابی زهاب‌های کشاورزی ندارد

و اما پدیده دیگری که به روند تبدیل هور به کویر کمک کرده و به عوامل پیشین اضافه شده است ،آتش زدن هور و نی هاست .رییس اداره محیط زیست هویزه در خصوص بروز آتش سوزی در هور بویژه طی دو روز گذشته می گوید بی آبی باز هم باعث آتش سوزی هورالعظیم در غرب خوزستان شد..موسی مدحجی در گفت وگو با ایرنا اظهار کرد: این دومین آتش سوزی در بخش ایرانی هورالعظیم بود که به دلیل بی آبی تالاب رخ داده است.وی با بیان اینکه این آتش سوزی از صبح جمعه آغاز شد و تا شب طول کشید، افزود: آتش سوزی به صورت نقطه ای در چند منطقه از شمالی ترین نقطه تالاب از جمله در چذابه رخ داد که به صورت خود به خود نیز خاموش شد.مدحجی اضافه کرد: حوضچه شماره یک محل وقوع آتش سوزی، هم اکنون خشک شده است.وی گفت: خشکسالی و کم آبی ، تالاب را مستعد آتش سوزی می کند.به گفته وی بخش عراقی هورالعظیم امسال چندین نوبت دچار آتش سوزی شده که آخرین بار هشت هزار هکتار از آن آتش گرفت.مدحجی تاکید کرد: تامین آب مورد نیاز تالاب تنها راهی است که می تواند از آتش سوزی جلوگیری کند.

اکنون باید در انتظار تصمیم گیری مسئولان مربوطه در کشور و استان نشست که چه تدابیری برای کنترل و کند سازی روند تبدیل هور العظیم به کویر اندیشده و اجرا خواهند کرد.