تلاش انگلیس برای ورود امریکا به کودتا علیه محمد مصدق

روزنامه انگلیسی فایننشال تایمز نوشت: طبق اسناد وزارت خارجه آمریکا که به تازگی از حالت طبقه بندی خارج شده است، دولت بریتانیا در سال ۱۹۵۲ میلادی (۱۳۳۱)مکررا از ایالات متحده خواسته بود تا به کودتا برای براندازی محمد مصدق ملحق شود.به گفته دو پژوهشگر وابسته به «آرشیو امنیت ملی» آمریکا که به این اسناد دست یافته، این اسناد «اولین تایید رسمی درباره هدف بریتانیا در اواخر سال ۱۹۵۲ برای ترغیب واشنگتن به منظور کمک در برکناری مصدق است».آرشیو امنیت ملی امریکا یک سازمان پژوهشی غیرحزبی و خصوصی است.

این یادداشت های «فوق محرمانه» وزارت خارجه آمریکا که یکی از آنها زیر عنوان «پیشنهاد بریتانیا برای سازماندهی یک کودتا در ایران» منتشر شده است، دریچه تازه ای به روی ارزیابی لندن از سیاست در ایران و تهدیدها علیه منافع بریتانیا که در نهایت منجر به کودتای اوت ۱۹۵۳ (مرداد ۱۳۳۲) شد، می گشاید.اعتراض های ضددولتی [در ایران] مورد حمایت بریتانیا و آمریکا بود و به آغاز بیش از دو دهه حکومت اقتدارگرای محمدرضا شاه پهلوی منجر شد و روابط میان تهران و غرب را تلخ کرد.«مالکوم برایان» از آرشیو امنیت ملی امریکا و «مارک گاسیورووسکی» از دانشگاه «تولین» می نویسند: دولت وینستون چرچیل در سال ۱۹۵۲ میلادی در تلاش بود تا «با ابزارهای مجازی و موجود از جمله اقدام نظامی» کنترل صنعت نفت ایران را که یک سال قبل تر توسط محمد مصدق ملی شده بود ، دوباره به دست آورد.

مقام های بریتانیا و آمریکا با شروع ماه اکتبر دست کم سه بار برای بحث درباره چشم اندازهای سرنگونی دولت مصدق دیدار کردند. «سر کریستوفر استیل» مرد شماره دو سفارت بریتانیا در واشنگتن این پیشنهاد را با مقام های آمریکایی مطرح کرده بود.دولت بریتانیا در سال های اخیر بارها از مقام های آمریکا خواسته بود تا از هرگونه تایید رسمی تلاش های لندن برای سرنگونی دولت ایران نزد افکار عمومی پرهیز کند.این اسناد که روز سه شنبه منتشر شد از اسناد ۱۰۰۷ صفحه ای وزارت خارجه آمریکا که اخیرا منتشر شد، جدا شده بود. برایان و گاسیورووسکی به تصمیم دولت آمریکا برای طبقه بندی نگه داشتن این اسناد اعتراض کرده بودند.

پیش از آنکه جوابی رسمی به این اعتراض داده شود، گاسیورووسکی در یک آرشیو دولتی در «کالج پارک» ایالت مریلند به این اسناد دست یافت.یکی از یادداشت های ۲۶ نوامبر سال ۱۹۵۲ درباره کودتا، در تاریخ ۱۷ می (۲۷ اردیبهشت) یعنی یک ماه قبل از انتشار اسناد پیشین، از حالت طبقه بندی خارج شده بود.روی یک یادداشت مرتبط دیگر مربوط به سوم دسامبر ۱۹۵۲ علامت هایی زده شده بود که اعلام می کرد این سند تا سال ۲۰۲۵ یعنی تاریخی که دولت بریتانیا با آن موافقت کرده است، منتشر نخواهد شد.این دو پژوهشگر می گویند: هنوز معلوم نیست که آیا درباره انتشار اسناد جدید مرتبط با سال ۱۹۵۲ با لندن مشورت شده است یا نه؟

دولت ترومن ابتدا درخواست های بریتانیا برای اقدام علیه مصدق را نپذیرفت. مصدق چند ماه بعد از ملی کردن صنعت نفت، مقامات اطلاعاتی و دیپلمات های بریتانیایی را اخراج کرد.طبق اسناد تازه منتشر شده ، بریتانیا در اواخر سال ۱۹۵۲ شیوه درخواست های خود را [از آمریکا] تغییر داد و بر لزوم برکناری مصدق به منظور مبارزه با «کمونیسم در ایران» تاکید کرد. «هری ترومن» رئیس جمهوری وقت آمریکا و «دین اچسون» وزیر خارجه وی همچنان از حمایت از کودتا سر باز می زدند و ترجیح می دادند با محمد مصدق کار کنند.اما «پال نیتس» که ریاست ستاد برنامه ریزی سیاسی در وزارت خارجه آمریکا را به عهده داشت، پیشنهاد داده بود تا طراحان کودتا در ایران ابتدا یک «کمپین» علیه آیت الله ابوالقاسم کاشانی راه اندازی کنند. کاشانی یکی از مخالفان اصلی مداخله بریتانیا در صنعت نفت ایران و حزب کمونیست «توده» بود.مقامات انگلیسی این پیشنهاد را مودبانه رد کردند. آنها با آنکه می دانستند دولت ترومن آخرین روزهای خود را سپری می کند، آمریکا را برای اتخاذ تصمیمی در این باره تحت فشار قرار دادند. طبق سند سوم دسامبر، سر کریستوفر گفته بود: بهترین زمان برای کودتا بهار است.»