“علوانیه” بنام خوزستان ملی شد تا “ربابه” و نام “علوان” در تاریخ این سرزمین ماندگار بماند

بالاخره “علوانیه” بنام خوزستان ملی شد تا “ربابه” و نام “علوان” ماندگار بمانند.به گزارش خبرنگار ما پرونده موسیقی اصیل و سنتی مردم عرب خوزستان بعنوان یک میراث معنوی ماندگار پس از مدت ها و با پیگیری اداره کل گردشگری و میراث فرهنگی خوزستان در کمیسیون مربوطه در تهران بررسی و در نهایت رای به “ملی” شدن آن بنام خوزستان صادر شد تا نام “ربابه” و “علوان” برای همیشه در کتاب تاریخ این سرزمین ماندگار شود.

بدون تردید پیگیری های جناب آقای حیدری مدیرکل میراث فرهنگی خوزستان و همچنین تلاش های شبانه روزی و نقش برجسته آقایان قاسم منصور آل کثیر و محمود مشهوری مهمترین تاثیر را در ثبت ملی علوانیه و حفظ آن بعنوان سند هویتی خوزستان در عرصه موسقی سنتی داشته است که جا دارد از تلاش های آنان تقدیر و تشکر نماییم .قاسم منصور آل کثیر در این زمینه می گوید : علوانیه نیز یکی از سبک های حرفه ای موسیقی است که بنا به دلایل مختلفی سال ها مورد توجه عوام و مسئولان کشورهای همسایه قرار گرفته و در مقابل از سوی مسئولان محلی و ملی نیز مورد کم توجهی واقع شده است.این پژوهشگر در حوزه مردم نگاری می‌گوید:پس از هشدارهایی که دوستداران میراث فرهنگی خوزستان درباره خطر تصاحب موسیقی «علوانیه» که خاستگاه ایرانی دارد و به استان خوزستان متعلق است به مسئولان داده شد اداره میراث‌فرهنگی استان خوزستان آمادگی خود را برای حفظ و ثبت جهانی این پرونده اعلام کرد و الحمدالله این تلاش ها امروز به ثمر نشست

. هنرمندان و ترانه‌سرایان این کشورها این سبک را با نام «علوان اهوازی» می‌شناسند. نام مبدع این سبک که آن را به شهرت رساند، «علوان الشویع» است. به‌طوری که گفته می‌شود او اهوازی بوده و در همین شهر به خاک سپرده شده است.آل کثیر ادامه می‌دهد، هر از گاهی نیز شبکه های کشورهای همسایه در برنامه های درخواست موسیقی، اقدام به انتخاب موسیقی علوانیه اهوازی می کنند که رفته رفته در باور جمعی مردم آن کشورها چنین پنداشته می شود که این سبک مربوط به دیارشان است. در صورتی که اصل و ریشه علوانیه خواستگاه ایرانی و متعلق به عرب‌های خوزستان است.او می‌گوید: علوانیه نیز یکی از سبک های حرفه ای موسیقی است که بنا به دلایل مختلفی سال ها مورد توجه عوام و مسئولان کشورهای همسایه قرار گرفته و در مقابل از سوی مسئولان محلی و ملی نیز مورد کم توجهی واقع شده است. این درحالی است که به دلیل موقعیت جغرافیایی و وجود فرهنگ مشترک خوزستان با کشورهای همسایه و تعاملات فرهنگی میان مردمان این پهنه، همواره این خطر وجود دارد که این سبک موسیقی در کشورهای عربی به ثبت جهانی برسد.

محمود مشهودی : «علوانیه» موسیقی‌ای با نیم‌قرن سابقه است

موسیقی علوانیه ثبت ملی می‌شود تا از هجرت اجباری به کشورهای عربی رهایی پیدا کند، اما به نظر می‌رسد تا رسیدن به نقطه‌ای مطلوب در مورد موسیقی نواحی ایران فاصله زیاد است. گفته می‌شود علوانیه در کشورهایی همچون عراق، کویت و بحرین جدی‌تر دنبال می‌شود و به همین‌خاطر نیز این سبک از موسیقی مانند دیگر سبک‌های موسیقی محلی و نواحی ایران نیازمند حمایت از سوی مسوولان است.خبرگزاری میراث فرهنگی- گروه فرهنگ و هنر- علوانیه با همت پژوهشگران و موسیقدانان ایرانی ثبت ملی می‌شود تا از خطر هجرت به کشورهای دیگر و ثبت به نام کشورهای عربی نجات یابد. این سبک از موسیقی اگرچه متعلق به ایران است اما در کشورهای عربی جدی‌تر دنبال می‌شود.محمود مشهودی درباره موسیقی علوانیه که مخصوص خوزستان است به CHN می‌گوید: «تعداد کسانی که در حال حاضر در خوزستان موسیقی علوانیه را دنبال می‌کنند بسیار زیاد شده. در این مورد می توان افرادی مانند مشکوکی ،ابو‌سعید زرگانی، محمد مزرعه، علی رشداوی که از شاگرد استاد علوان شوالیع بود و حمید هواشمی را نام برد.»

مشهودی تاکید می‌کند: «پیدایش موسیقی علوانیه حدودا به نیم قرن اخیر برمی‌گردد. در جنوب کشور قومی به نام عموری‌ها ساکن بودند که هنوز هم هستند. این قوم، آواز غمناکی را می‌خواندند و زمزمه می‌کردند که به نام کسی ثبت نشده بود بلکه به نام همان طایفه خوانده می‌شد. در زمان پهلوی دوم (محمد‌رضا شاه) به بهانه یکی کردن اقوام، بسیاری از فرهنگ موسیقایی آسیب دید. طوری که نسل حاضر در آن زمان هیچ تمایلی به حفظ رسومات پیشینیان خود نداشت.»وی با تاکید بر احیای این سبک از موسیقی می‌گوید:«علوان الشویع این سبک خاص موسیقی را ابداع نکرد بلکه احیا کرد. این سبک خاص قبل از اشاعه توسط علوان در مناطق مختلف خوزستان که از زندگی دشواری نیز برخودار هستند،به صورت های دیگر نیز رایج بوده است. »به گفته مشهودی، علوان تکنیک‌های خاصی را نیز به این سبک اضافه می‌کند و در موقعیت‌ها و شرایط گوناگون اجتماعی خوانده می‌شد. وی می‌افزاید: «اشعار این سبک در موقعیت‌های مختلف تغییر می‌کرد. در زمان جنگ بین قبایل استان‌ها، اشعار حماسی می‌شدند. در مراسم‌های دوستان با موقیعیت به مکان و حضار حاضر در مجلس اشعاری را در وصف صفات اخلاقی به زیبایی با ساز خود اجرا می‌کردند.»

مشهودی از قول شیخ کریم باوی، یکی از دوستان نزدیک علوان، می‌گوید: «علوان در اواخر عمر خود نیز اشعاری را در زمان محرم و صفر در وصف امام حسین (ع) در مجلس اما به شیوه به غیر از علوانی می‌خوانند.»وی در پاسخ به این سوال که اگر صبحت از احیا شود این موسیقی از حوزه ایران خارج می‌شود یا خیر؟ می‌گوید:« عموری ها قومی هستند، که بیشتر در شهرستان ماهشهر، در جنوب ایران ساکن هستند. علوان نیز به نام خود علوان ثبت شده است و این موسیقی، مختص این منطقه بوده و خاستگاهش از قوم عموری هاست. شاگرد نزدیک وی مرحوم استاد حسان الگزار نیز این مطلب را بار ها گفته است.»مشهودی می گوید:« به طور اتفاقی به یکی از برنامه‌های رادیویی، موسیقی محلی کشور عراق با عنوان أطوار الغناء الریفی گوش می‌دادم که شنیدم مجری برنامه در مورد موسیقی علوانیه می‌گوید که این سبک از موسیقی مربوط به عراق است و علوانی نیز از یکی از خواننده های عراق آن را تقلید کرده است.»

مشهودی که در این زمینه مطالعه فراوانی کرده با کمک یکی از دوستان خود ، قاسم آل کثیر که در بخش انسان شناسی و جامعه تحقیق می‌کند، کار خود را برای ثبت ملی کردن طور علوانی شروع می‌کنند . این دو نفر که تحقیقات زیادی را در مورد موسیقی و آوازهای خوزستانی و محلی انجام داده‌اند با مراجعه به کتاب‌ها و مجلات مختلف اسنادی خلاف را به دست می‌آورند. اسنادی که نشان می‌دهد علوانیه مربوط به عرب زبان‌های ایران است.وی در تشریح صبحت‌های خود می‌گوید:« حیات الموسیقی چاپ سوریه یکی از مجلات معتبر از قول یحیی جایری رییس وقت محلی عراق در دهه گذشته خاطراه ای را نقل می‌کند که در آن کاملا می توان به این نکته به عنوان سند تکیه کرد که موسیقی علوانیه مربوط به ایران و عرب‌زبان‌های ماست.»مشهودی آلبوم رسمی الاطوار الریفی با نوازندگی عود” سامی نسیم” را که در کشور عراق منتشر شده یکی از طورهای علوانی می‌داند و تاکید می‌کند:«اگرچه علوانیه مربوط به ایران است اما در کشورهایی همچون عراق، بحرین و کویت رونق و رواج بیشتری داشته است.»وی آلبوم الاطوار الریفی را یکی از آلبوم‌هایی می‌داند که در آن می‌توان طورهای موسیقی عراق و علوانیه ایران را شنید و تفاوت‌های آن دو را درک کرد. مشهودی، می‌گوید:« عبدالله فضاله از نوازندگان و خوانندگان بزرگ کویت و بحرین بود که آواز علوانی را با نام ربابه و یا علوانیه با تحریرهای خاص موسیقی خلیج انا را اجرا می‌کرد.»وی می‌گوید:« این آواز مربوط به جنوبی‌های ایران است اما از دو فرهنگ ایرانی و عربی نشات گرفته است. »

مشهودی تاکید می‌کند که فرم‌ها و تحریرهایی که در این موسیقی آورده می‌شود مربوط به جنوب ایران است. وی می‌گوید:«طورها مربوط به موسیقی محلی است. جمله‌ای است که مرتب تکرار می‌شود و ما در تمام موسیقی‌های مناطق ایران، لری، بختیاری، ترک و عرب‌زبان‌های ایران آن را داریم. جمله‌ای است که تنها شعرش تغییر می‌کند.»مشهودی می‌افزاید:« اطوار بیشتر متعلق به بخش عام مردم است. به همین خاطر هم در طورها بیشتر درجات صوتی بسیار بالا شنیده می‌شود و هیچگاه از درجه اکتاو استفاده نمی‌شود. در طور علوانی تا درجه پنجم صوتی یک مقام را بیشتر نمی‌شنویم. تنوع جمله‌های موسیقی در اطوار نسبت به مقامات بسیار کم و تکراری است.»وی در ادامه می‌گوید:« اطور به طور مداوم با یک سری از جملات و با فرمی خاص شروع می‌شود. در اطوار ما کمتر شاهد مولاسیون (تحویلات)هستم و اطوار به نوعی به یک شعر خوانی بسیار محزون شبیه‌اند. در آواز علوانی، انتقال مفهوم شعر اهمیت بیشتری نسبت به تکنیک های موسیقایی دارد. این سبک تقریبا معادل مقام حجاز می شود در بین موسیقی مقامی عرب‌ها و در موسیقی دستگاهی ایران نیز نه به طور کامل بلکه تقریبا معادل گوشه شوشتری در دستگاه همایون است. »

وی در بیان تفاوت های این سبک موسیقی با موسیقی عرب می‌گوید:« فاصله خاصی در موسیقی علوانیه وجود دارد که در موسیقی عربی وجود ندارد و همان فاصله است که باعث حزن بیشتر موسیقی علوانیه می‌شود.»پژوهشگر موسیقی خوزستان می افزاید:« اگر بخواهیم انالیز کوتاهی بر طور علوانی داشته باشیم باید بگویم، طور از درجه اول شروع با تحریری خاص به صورت صعودی به درجه چهارم طور می‌رود،. که می‌توان درجه چهارم را شاهد این طور دانست . بیشتر فعالیت‌های تکنیکی خواننده بر روی این درجه است. در بیشتر اجراها با تغییر درجه شاهد از درجه چهارم به پنجم طور و تغییر فواصل درجه سوم یک مدلاسیون در طور انجام می‌گیرد ولی مدت ماندن در این حالت نسبتا کوتاه است. دوباره با یک تحریر خاص به حالت اولیه خود فرود می‌کند.»مشهودی در پاسخ به این سوال که چرا موسیقی علوانیه در بحرین و عراق رشد بیشتری داشته است با نقل خاطره‌ای از استاد دهلوی می‌گوید:« مسایل مذهبی و مساله حلال و حرام بودن در موسیقی از جمله مواردی است که همواره باعث شده از پرداختن به موسیقی‌های مختلف غافل باشیم. از طرف دیگر موسیقی محلی همواره محجور بوده و در این اواخر بوده که آقایان محمدرضا درویشی،هوشنگ جاوید و بهمن کاظمی توانستند تا حد زیادی موسیقی محلی ایران را از نابودی کامل درآورند و به ثبت و ضبط بخشی از آنها اقدام کنند.»مشهودی تاکید می‌کند :«ما همیشه از نظر موسیقی محلی دچار ضعف هستیم . صحبت از موسیقی جنوب یا شمال نیست بلکه نکته این است که دید ما هنوز در مورد موسیقی محلی دچار ضعف است.»