اعلامیه حداقل های حقوق بشر در تعالیم قرآن – تقریر تفسیر آیت الله کعبی از سوره انعام / عبدالوهاب سیلاوی

اشاره :سابقه حقوق بشردراسلام ازنظر تكوين و پيدايش قوانين ودستوراتي كه مربوط به انسان مي باشد به زمان شكل گيري و پيدايش اسلام بر مي گردد، ازاين جهت اسلام حقوق بشر را مبحث جديدى نمى‏داند و آن را به 14 قرن پيش از اين به پيامبر اسلام نسبت مى‏دهد. تاريخ تكوين مجموعه حقوقي اسلام با نزول آيات قرآن و گفتار پيامبر و سيره عملي (نوع رفتار) و تقرير(تأييد كردن) آن حضرت ترسيم شده است بدون اينكه غالب مشخصي تحت عنوان قوانين حقوق بشروجود داشته باشد. هر چند اين حقوق و قوانين بصورت يك باب معين و مجموعه مدون و تحت عنوان حقوق بشر در قالب و فرمول بندي امروزي نبوده است. اسلام در حدود 14 قرن پیش مفاهیم وسیع سیاسی، اقتصادی و اجتماعی درباره حقوق بشر را مطرح وموازنه ای میان مصالح فردی و نگهداری از حقوق اساسی وی و مصالح گروهی درجریمه وعقاب(مجازات) برقرار کرد.پس بنا بر اين پيشينه و وجود اصول و قوانين حقوق بشر در اسلام امري است ديرينه وموضوعي نيست كه در قرون جديد با گرم شدن بازار بحث اين موضوع بروز كرده باشد، ولي تنها موضوعي كه تا دهه هاي پاياني قرن اخير در چارچوب مباني اسلامي به آن توجه نشده بود تدوين حقوق بشر در قالب و شكل امروزي و منطبق با مدل قانون گذاري دنياي امروز بوده است. ولی از نیمه دوم قرن بیستم در مجامع علمی و از سوی گروه های اسلامی در کشورهای مختلف مباحثی برای تدوین حقوق بشر اسلامی مطرح شد و کنفرانس ها و همایشهای مختلفی برگزار شد .از جمله عالمان و اندیشمندان معاصر در حوزه فقه و حقوق که به مقوله حقوق بشر از منظر قرآن پرداخته و تالیفات و سخنرانی های متنوع و متعدد داشته ،آیت الله شیخ عباس کعبی عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و استاد دانشگاه تهران می باشد که اینک به تقرر کوتاه یکی از نشست های تصصی ایشان که توسط “دکتر عبدالوهاب سیلاوی” حقوقدان خوزستان گردآوری شده ،می پردازیم: 

*****************************************

نتیجه مستقیم جنگ جهانی دوم تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر در دهم دسامبر 1948م در پاریس است. نخستین پیامی که از موقعیت زمانی تصویب اعلامیه مذکور دریافت می شود اینست که تصویب بیانیه مورد اشاره نتیجه عدم رعایت حقوق بشر جنگ و خونریزی است .لذا در راستای پیشگیری از وقوع جنگ اعلامیه مورد بحث در مجمع عمومی سازمات ملل متحد در 30 ماده به تصویب رسید .مهمترین مواد آن ناظر به آزادی انسان ،امنیت اجتماعی و اقتصادی است .هرچند در مقدمه بیانیه ، این مواد از اساسی ترین حقوق انسان قلمداد شده است.

هر فردی به طور ذاتی و فطری به صرف انسان بودن از آن بهرمند می شود اما در چارچوب دکترین حقوق بشر، فعالان این حوزه کماکان نظریه های خود را در این زمینه با شک و تردید بیان میکنند . آنچه که از بیانات آیت الله عباس کعبی از حقوقدانان و فقهای برجسته کشور که در شب هفتم ماه مبارک رمضان در قالب تفسیر آیات سوره انعام که می فرمایند « قُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّکُمْ عَلَیْکُمْ أَلا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئًا وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا وَلا تَقْتُلُوا أَوْلادَکُمْ مِنْ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُکُمْ وَإِیَّاهُمْ وَلا تَقْرَبُوا الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَلا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ إِلا بِالْحَقِّ ذَلِکُمْ وَصَّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ ﴿١٥١﴾ وَلا تَقْرَبُوا مَالَ الْیَتِیمِ إِلا بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ حَتَّى یَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَأَوْفُوا الْکَیْلَ وَالْمِیزَانَ بِالْقِسْطِ لا نُکَلِّفُ نَفْسًا إِلا وُسْعَهَا وَإِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا وَلَوْ کَانَ ذَا قُرْبَى وَبِعَهْدِ اللَّهِ أَوْفُوا ذَلِکُمْ وَصَّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ ﴿١٥٢﴾ وَأَنَّ هَذَا صِرَاطِی مُسْتَقِیمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِکُمْ عَنْ سَبِیلِهِ ذَلِکُمْ وَصَّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ »

برداشت میشود این است که حقوق بشرقبل از اعلامیه و هم زمان با خلقت بشر تدوین شده و قواعدی ابدی و ازلی هستند و تحت هیچ شرایطی قابل تغییر وتعطیل نمی باشند و این از واژه قرانی وصاکم به استنباط میشود و با اشاره به کلید واژهای لعلکم تعقلون ؛لعلکم تذکرون و لعلکم تتقون استنباط می گردد که منشا این حقوق نیز عقلی و تعدادی فطری و برخی اخلاقی است و این قواعد حقوقی شامل تمام احاد بشر، فارغ از نژاد ، ملیت ،و جنسیت می شود و تمامی زمینه های زندگی بشر اعم از اجتماعی اقتصادی فرهنگی و سیاسی را در بر میگیرند آنچه که امروزه در عصر پیشرفت و تمدن بشری مشکلات انسانها را پیچیده کرده عدم رعایت این خطوط قرمزی است که خداوند برای بشر ترسیم نموده می باشد و هرچه فاصله انسان از این تعالیم الهی دورتر باشد مشکلات آن هم پیچیده تر می شود بی تردید تحقق مفاد اعلامیه حقوق بشر منوط به رعایت ا حداقل های حقوقی مورد اشاره قرآن است این اعلامیه به تعبیر آیت الله کعبی تقریبا در 8 ماده به شرح ذیل تدوین شده است.

1) لاتشركوابه شیئا “نفی شرک یعنی نفی عبودیت بشر نسبت به هم نوعان خود نفی نظام برده داری مدرن ،نفی تملق و چاپلوسی نفی سلطه در یک کلام “آزادی انسان “

2) وبالوالدین احسانا : کسانی که حقوق خانواده را رعایت نمیکنند جسارت بیشتری جهت تعدی به دیگران خواهند داشت بی احترامی به والدین موجب کاهش انگیزه تولید مثل و ازدواج رسمی و شرعی میگردد که نتیجه مستقیم آن اختلالات و انحرافات جنسی ونهایتا ازاله ارزشها و حاکمیت ضد ارزشها مثل هم جنس گرای در جامعه میگردد این مهم در ماده 16 اعلامیه حقوق بشر نیز مورد توجه قرار گرفته است.

3) ولا تقتلو اولادکم خشیة املاق : حق حیات فرزندان ولزوم استمرار زندگی از بایسته های حقوق بشر الهی است.

4)لا تقربو الفواحش :فحشا از بزرکترین جرایم اجتماعی است در غرب فحشا به صورت علنی ممنوع است ولی در خفا یک امر فردی تلقی میشود لکن بلحاظ دیدگاه الهی فحشا چه در ظاهر و چه در خفا ممنوع است چون موجب تزلزل مهمترین رکن جامعه یعنی خانواده میگردد.

5) ولا تقتلوا:ممنوعیت قتل نیز از دیگر خطوط قرمز ترسیمی توسط باری تعالی است .

این پنج ماده از حقوق بشر منشاء عقلی دارد و هر عقل سلیمی آن را می پذیرد و از این جهت است که خداوند می فرمایند *لعلکم تعقلون*
6)ولا تقربوا مال الیتیم : یتیم از مصادیق ضعیفترین احاد جامعه است چون هیچ پشتیبانی ندارد ولی این ممنوعیت صرفا شامل یتیم نیست بلکه شامل اموال تمام افراد جامعه میگردد و با رعایت این اصل امنیت اقتصادی حاکمیت پیدا میکند.

7) وافو الکیل : رعایت عدالت در معاملات از دیگر حقوق مسلم و منطبق با فطرت بشر است.

8)اذا قلتم فاعدلوا:عدالت در گفتار و مواضع سیاسی و اجتماعی از بایستهای دیگر حقوق بشر است که پیوسته فطرت پاک انسان را به آن فرامی خواند

رسول گرامی اسلام (ص) تاکید می فرماید  راه و روش مستقیم من همان است که خداوند بدان در قرآن سفارش کرده و بدون تردید رعایت و پاسداشت این خطوط قرمز و باید و نبایدها موجباب سعادت و بهروزی فرد و جامعه را فراهم می کند