مراسم تدفین شهدای کربلا، میراثی ناملموس که در فراموشی است

احمد جعفری ماجد :میراث ناملموس یا معنوی، تنها به تک جلوه های فرهنگی محدود نمی شوند، بلکه اکثرا مجموعه ای شامل عناصر چندگانه هستند. بر همین نظر آیین ها شامل عناصر مختلف میراث معنوی هستند که مردم آن ها را از دیرباز و سینه به سینه منتقل می کنند. در این خصوص می توان به منابع یونسکو که تدوین شده است مراجعه و مطالعه کرد.آیین تدفین شهدای کربلا، میراثی معنوی است که جوامع محلی، سالیان سال آن را حفظ کرده اند.
در بازدیدی از مراسم تدفین در روستاها و شهرهای مختلف، با چند ریش سفید به گفتگو نشستم، آن ها در شرح واقعه روز سوم بعد از حادثه عاشورا گفتند: «بر اساس سنت های همه ساله، سه روز پس از شهادت شهدای کربلا، زنان طایفه بنی اسد که از خویشاوندان حبیب بن مظاهر بودند، در روز سیزدهم محرم الحرام، برای پر کردن آب به سمت نهر فرات می رفتند. زنان ظروف را بر سر می گذارند و به سمت نهر آب می روند که با اجساد بی سری روبرو می شوند، که زیر آفتاب سوزان دشت کربلا در خون غلتیدند، خبر به مردان قبیله می رسد. آن جا بود که جمله معروف زنان بنی اسد، به شوهرانشان که گفته بودند: بیایید شیله ما را بگیرید و چفیه خود را بدهید تا ما اجساد را دفن کنیم. این گفته زنان اسدی موجب شد که مردان بنی اسد در مقابل بنی امیه قرار گیرند. گفته می شود پس این وقعایع تدفین اجساد مطهر صورت می گیرد».

دَفّنِه یا آیین تدفین همچون دیگر سنت های گفتاری و تاریخ شفاهی که غالبا دهان به دهان منتقل می گردند و متون مکتوب ندارند، اجراهای مختلفی دارند، و در جزییات تفاوت پیدا می کنند. این آیین ها از نسلی به نسل دیگر، از بافتی به بافت دیگر و از یک اجرا کننده به اجرا کننده دیگر منتقل و در بسیاری از بازآفرینی ها و عبارات دچار دگرگونی می شوند.آیین تدفین شهدای کربلا، میراث معنوی یا ناملموسی است که شامل محدوده وسیعی از شکل های گفتاری، مانند تمثیل ها، معماها، حکایت ها، اشعار کودکانه، نعاوی، نوحه ها، آوازها و سروده های حماسی، اجراهای دراماتیک و سایرموارد مشابه است. که می تواند گنجینه خوبی باشد. لازم است برای حفاظت و نگهداری این مواریث معنوی که کاملا رنگ و بوی دینی دارند، تدوینی متناسب، و مستندنگاری شایسته صورت گیرد. قابل ذکر است این امر می بایست صرف نظر از شخص و جریان پیگیر ثبت و این رویداد با همه وابسته های میراثی آن، پرونده ای جهت ثبت ملی آن تهیه نمود.

با توجه به این که سنت ها، آداب و رسوم و مواریث معنوی و یا ناملموس در معرض تهدید شهرنشینی، مدرنیته، مهاجرت گسترده، صنعتی شدن و تغییرات محیطی قرار دارند. این سنت (دَفّنِه) جزو مواریثی است که مردم سالیان است آن را حفظ کردند، این امکان وجود دارد که به دلایل مختلفی دچار انحراف یا دگرگونی شود.امید است که با حمایت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خوزستان و دیگر نهادهای فرهنگی و هنری ذی مدخل، بتوان این میراث گرانبهای معنوی استان را به کشور معرفی و در فهرست میراث معنوی کشور جای داد.امیدی که در صورت عدم تغییر رویکرد و دیدگاه قابل بحثِ واحد ثبتِ آثار در این اداره کل نمی تواند زیاد رنگ داشته باشد.

عکس ها : آمنه رفیعی