رابطه ی قوم ـ قوم ،رابطه ی دولت ـ قوم

اشاره :مقاله وزین و علمی « رابطه ی قوم ـ قوم ،رابطه ی دولت ـ قوم » نوشته استاد جاسم شدید زاده نماینده اسبق اهواز در مجلس شورای اسلامی طبق برنامه ریزی انجام شده ،قرار بود تا در نشست تخصصی «بررسی راههای توسعه فرهنگی – اجتماعی خوزستان » قرائت و مطالب آن مورد بررسی قرار گیرد که بدلایل فنی چنین موقعیتی فراهم نشد ،لذا با تقدیم پوزش خدمت جناب آقای شدید زاده ،متن مقاله جهت بهره برداری خوانندگان و پژوهشگران حوزه علوم اجتماعی و فرهنگی منتشر می گردد.

اقوام مختلف ایرانی در یک فرایند طولانی انسجام خود را بدست اورده و ان را در فراز و نشیب تاریخی ارتقاء داده اند. شناخت عوامل تقویت کننده یا ویرانگر همبستگی برای جلوگیری از بروز درگیری و نا امنی های اجتماعی و سیاسی ضرورت و اهمیت فراوانی دارد.
استان خوزستان همواره زیستگاه اقوام مختلف بوده و تاریخ این بخش از کشور بیانگر ترکیب موزائیکی اقوام ساکن این استان بوده و هست. تاریخ مشترک، فرهنگ اگر نگوییم مشترک اما نزدیک به هم، مذهب، اداب و رسوم، منافع مشترک و…، وجوه مشترکی است که این مردم رادر یک فرایند تاریخی طولانی کنار یکدیگر نشانده و به صورت بسیار نادر شاهد هیچگونه نزاع و یا افتراق اجتماعی  نبوده ایم.
به عبارت دیگر میراث این وفاق و همبستگی به نوعی سرمایه اجتماعی را شکل داده و شاخص ادغام اجتماعی را در شهر های مختلف استان بالا برده. سکونت عربهای خوزستان و بختیاری ها، شوشتری ها، دزفولی ها، بهبهانی ها و ترک های قشقایی در کنار یکدیگر در شهرهایی چون مسجد سلیمان، بهبهان، رامهرمز، دزفول، شوشتر، ماهشهر و ابادان شاهد مدعا و شاخص روشن و بالای ادغام اجتماعی است اما پدیده مهاجرت به مرکز استان به علت  عدم توسعه یافتگی شهرهای شرق و شمالی استان، جنگ تحمیلی و به تبع ان مهاجرت خیل عظیمی از اهالی شهرهای غرب شهر اهواز این کلان شهر را با مشکلات عدیده ای چون حاشیه نشینی، هنجارشکنی، بیکاری مفرط، رقابت های ناسالم اقتصادی، شیوع پدیده ی اعتیاد، امار بالای طلاق، مشکلات بهداشتی درمانی،و اموزشی مواجه ساخته که نتیجه ی ان پایین امدن ضریب سرمایه اجتماعی و تعارضات فرهنگی و سیاسی است. این در حالی است که سرمایه اجتماعی پایه و اساس کنترل اجتماعی است. این سرمایه با تشکیل نهادهای فرهنگی و غیر حکومتی وتشکیل نیروی جمعی امکان پذیر است که بطور غیر رسمی کنترل جامعه را بدست گرفته و عنصر اگاهی، اعتماد و مشارکت را در افراد جامعه تقویت می کند، بر این اساس هرچه اعتماد اجتماعی، مشارکت و انسجام اجتماعی بالا باشد جرم و کج روی و در نهایت سرمایه اجتماعی شکل می گیرد.فرایند تشکیل سرمایه اجتماعی در استان خوزستان مستلزم تحقق دو عنصر مهم است:

1.پذیرش تفاوتهای طبیعی چون زبان، قومیت، فرهنگ،اداب و رسوم و فلکلور
2.پذیرش عنصر برابری و مساوات سیاسی و اقتصادی در بهره مندی از امکانات و فرصت ها

با توجه به گسترش روز افزون اگاهی جمعی،بالا رفتن سطح سواد و گسترش وسایل ارتباط جمعی، خواستگاه سیاسی و فرهنگی جامعه خوزستان با تغییراتی مواجه شده که ضرورت شناخت عوامل مثبت و موانع ساختارشکنانه این تحول بایستی به طور دقیق و علمی مورد بررسی و واکاوی قرار گرفته و راه به سوی توسعه استان هموار گردد.
احساس محرومیت نسبی که یکی از شاخص های مهم در عدم توسعه یافتگی است در استان خوزستان نسبتا بالا است. در همین زمینه  سید حمداله اکوانی دانشجوی کارشناسی ارشد علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی در مقاله ای (*۱) تحت عنوان گرایش به هویت ملی و هویت قومی در عرب های خوزستان به این مهم پرداخته است. جامعه اماری و پژوهش اقای اکوانی را عرب های بالای ۱۸ سال و حداقل دیپلم هفت شهر اهواز، ابادان، خرمشهر، سوسنگرد، شادگان، ملاثانی و اروندکنار تشکیل می دهد.ایشان در جدول شماره ی ۱۲ ،صفحه ی ۲۲ برای سنجش سطح اعتماد پاسخگویان به دستگاه اجرایی سه گونه پرسش گنجانده اند:

1.« در سازمان ها و ادارات دولتی فساد کاری وجود ندارد و صحت عمل در کارها رعایت نمی شود»۳/۸۲ درصد مخالف ، در حالی که ۱۸ درصد موافق بوده اند.

2.«برای استخدام و اشتغال در استان عرب و غیر عرب برابراند»۶۰ درصد پاسخگویان مخالف و ۴۰ درصد موافق بوده اند.

3.« سازمان های دولتی در برخورد با مردم تبعیض قائل می شوند»حدود ۶۰ درصد موافق بوده اند که این مقدار نیزنشانگر نسبت قابل توجهی است.

ایشان در جدول شماره ی ۱۳ می نویسد عرب های خوزستان انتظار دارند اوضاع اقتصادی استانی که در ان زندگی می کنند مناسب شود، انان نیز از توسعه اقتصادی استان بهره مند شوند ایشان می افزاید در حدود ۶۴ درصد از پاسخگویان عرب خوزستان با گویه « وضعیت و جایگاه اقتصادی ـ اجتماعی مهاجرین به استان بهتر از خوزستانی هاست» موافقت نموده اند.
همچنین گویه ی « بیشتر اشنایان من در این شهر از وضعیت اقتصادی خود راضی هستند» پرسیده شده که بیش از ۵۲ درصد مخالفت دارند،۶۱ درصد پاسخگویان هم معتقدند که بیشتر دوستانشان از درامد خود راضی نیستند.
گویه «خوزستانی نباید برای پیدا کردن شغل به استانهای دیگر برود» ۷/۶۷ درصد موافقت دارند و این گویه که «خوزستانی هایی که در استان های دیگر زندگی می کنند وضع اقتصادی ـ اجتماعی  بهتری دارند» ۵۰ درصد موافق دارد در حالی که حدود ۱۷ درصد مخالفت نموده اند.
بنابراین میانگین درصد مخالفت ها با وضعیت موجود اقتصادی حاکی از احساس نابرابری و محرومیت به لحاظ اقتصادی بین جامعه نمونه پاسخ دهنده است، البته بیان بخشی از پژوهش فوق به معنای برخورداری بیشتر مناطق شمالی و شمال شرقی استان نیست که وضع اقتصادی این مناطق و احساس محرومیت در این مناطق اگر بیشتر نباشد کمتر نیست. اما نکته ی ظریف ومهم  این است که به علت تفاوت زبان و دامنه وسیع تمدنی این مردم با جامعه مسلمان عرب همجوار و گسترش هم بودی فرهنگی و قومی با این کشورها که فراتر از مرزهای سیاسی است که خود یک ظرفیت بالقوه بسیار قوی در گسترش روابط سیاسی، فرهنگی و اقتصادی با این کشورها است البته در صورت ترسیم یک راهبرد صحیح درازمدت و با توجه به بالا بودن گرایش به هویت ملی در عرب های خوزستانی این شاخص می تواند در توسعه استان خوزستان بسیار موثر واقع شود. اما این شاخصه ی بسیار مهم که فقط اختصاص به عرب ها در خوزستان دارد به علت عدم شکل گیری شبکه های اجتماعی مناسب درون قومی و برون قومی توسط نخبگان عرب و احیانا رقابت های غیر سالم سیاسی و نثار اتهامات سیاسی و فرهنگی توسط رقیبان محلی و عدم وجود راهبرد همه جانبه ی توسعه نگر از طرف مدیریت ملی و استانی شاهد نوعی تضاد و تقابل در عرصه های مختلف اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در خوزستان هستیم که اثار ویرانگر این تضاد می تواند واگرایی قومی و در نتیجه عقب ماندگی و عدم توسعه یافتگی را به همراه داشته باشد.
انسجام ملی در استان خوزستان از یک سو به مناسبات نظام جمهوری اسلامی ایران با اقوام مختلف استان متکی است و از سوی دیگر به روابط اقوام گوناگون درون استان با یکدیگر وابسته است.رعایت موارد ذیل می تواند در تقویت وحدت و انسجام ملی و درنهایت توسعه استان خوزستان موثر واقع شود:
1)تشکیل شبکه های اجتماعی و گفتگوی درون قومی و بین اقوام جهت کم کردن تنش و پرهیز از تضاد و تقابل و تقویت نقاط اشتراک بسیار ضروری است
2)شماری از کشورهای منطقه که برخی از انها متحد ما و برخی در همسایگی ایران قرار دارند مانند سوریه ،عراق، لبنان، ترکیه، بحرین، پاکستان، افغانستان به دلیل بی توجهی به تنوع قومیتی و سوء استفاده برخی گروه های سیاسی و کشورها و نیروهای فرا منطقه ای از این تنوع درگیر مسائل امنیتی و جنگ داخلی مرتبط با این موضوع هستند.
3)ایران اسلامی در منطقه ی پر آشوب خاورمیانه به جزیره ی ثبات در این منطقه شهرت یافته است به یقین دشمنان ملت ما و نیز برخی رسانه های منطقه برنامه ریزی هایی را برای بر هم زدن امنیت موجود در کشور با نگاهی به تنوع قومیتی در ایران تدارک دیده اند.
4)سرمایه گذاری اقتصادی، تمرکز زدایی از کلان شهر اهواز و توزیع ثروت و امکانات مادی و فرهنگی و همچنین حفظ توازن سیاسی در استان سبب رشد و توسعه ی استان می شود و این خطه از کشور عزیزمان را در مسیر توسعه فراگیر قرار می دهد و باعث وابستگی اقتصادی ـ اجتماعی میان اقوام مختلف خواهد شد که در نهایت انسجام ملی را تقویت خواهد کرد.
5)جامعه خوزستان به دلیل تنوع قومی و فرهنگی، نیازمند اموزشی بیشتر است تا بتواند از ارتباطات فرهنگی خوب و سالم و همکاری(تعامل) اجتماعی همراه با ارامش، بهره ببرد. بی اعتنایی به مقوله ی مدارا و تحمل فرهنگی و نیز بی توجهی به حقوق قومیت های مختلف در استان می تواند زمینه های شکل گیری تضاد، تقابل، تفرقه و تبعیض را فراهم اورد که در این صورت اثار منفی آن به جامعه و حکومت بر میگردد.

6)دادن اجازه ی فعالیت به سازمان ها، احزاب و گروه های سیاسی، تشکل های صنفی، دادن اجازه ی اموزش زبان مادری به اقوام و اجرای همه ی بندها و اصول قانون اساسی از دیگر فرصت ها و راهکارهای مهم برای ایجاد همگرایی ملی و وفاق میان اقوام درون این استان و تقویت رابطه قوم ـ دولت است.

7)رسانه ها اعم از مکتوب ، اینترنتی، شنیداری و دیداری عامل بسیار مؤثر در جهت تحکیم و انسجام ملی در استان هستند. با صدور مجوز به رسانه های دو زبانه عربی، فارسی در جهت تقویت و برجسته کردن اتحاد ملی تمهید لازم فراهم گردد.

8)آموزش انگاره های اخلاقی و اموزه های بین فرهنگی می تواند افراد جامعه را نسبت به تفاوت های فرهنگی اگاه و هوشیار سازد و فرهنگ مدارا و تساهل را برای ان ها درونی کند، اموزشی که بر پایه ازادی، عدالت و احترام متقابل صورت گرفته باشد، پویایی و انعطاف فرهنگی را نیز سبب خواهد شد.

در پایان باید به فعالین سیاسی، فرهنگی استان خوزستان عرضه داشت که در اظهار نظرها و رفتارها باید تجدید نظر کرد. با کمی تأمل در مورد موضوعاتی چون میزان جمعیت، تاریخ استان خوزستان، شخصیت های برجسته و مورد احترام مردم، عدم برجسته کردن نقاط افتراق و تضاد و تقابل، کم کردن دامنه اتهام زنی سخن بگوییم.و درنهایت بیاییم چنان باشیم که همان چیزی را که برای خود و همزبانان خویش می پسندیم برای سایر هم میهنان خود بپسندیم.