توافق هسته ای، تاکتیک یا استراتژی جدید ایالات متحده در خاورمیانه / هادي اهوازيان، مدرس دانشگاه

زمان زیادی تا 24 نوامبر، پایان ضرب الاجل دستیابی به توافق جامع هسته ای بین ایران و 5 کشور عضو دائم شورای امنیت به علاوه آلمان باقی نمانده است. با توجه به اخبار منتشر شده از مسقط، پایتخت عمان، و اظهارات امیدوارانه مقامات کشورهای دخیل در روند مذاکرات، دستیابی به توافق جامع یا تمدید مذاکرات برای مدت زمانی بیشتر دور از انتظار نمی باشد.بی شک دستیابی به توافق در مذاکرات هسته ای دستاوردهای عظیمی برای ملت و دولت جمهوری اسلامی ایران درپی خواهد داشت. حذف تحریم های ظالمانه نفتی و بانکی، آزاد شدن دارایی های بلوکه شده، اشتیاق شرکت های بزرگ غربی و آسیایی جهت بازگشت یا ورود به بازار ایران و رونق اقتصادی حاصل از این موارد در کنار به رسمیت شناخته شدن حق ایران در برخورداری از تکنولوژی صلح آمیز هسته ای توسط جامعه بین المللی، از مهمترین دستاوردهای توافق جامع احتمالی خواهد بود.احتمال دستیابی به چنین دستاوردهایی در کنار قدرت یابی جریان ها و گروه های طرفدار ایران در منطقه که عموما به حساب دستاوردهای کشور گذاشته می شوند، باعث گردیده تا حاکمان محافظه كار و متحدان سنتی آمریکا در منطقه، رئیس جمهور ایالات متحده، باراک اوباما، را به خیانت و فاصله گرفتن از سیاست های سنتی ]1[این کشور متهم کنند. علاوه بر این در داخل ایران نیز امید به رفع تحریم های اقتصادی و رفع چالش های داخلی و بین المللی ناشی از آن، باعث شده تا قدرت مانور ایران و کشورهای هم پیمان در منطقه حساس خاورمیانه اقزایش روز افزونی یابد.یقینا تحلیل دقیق تحولات یک دهه اخیر در منطقه، پاسخی روشن به این سوال که آیا سیاست اخیر آمریکا در قبال ایران یک تغییر تاکتیکی است یا استراتژیک، ارائه می کند، و نیز چالش های پیشروی کشور را پس از توافق احتمالی تبیین می نماید.

تحولات اخیر منطقه خاورمیانه:

حادثه 11 سپتامبر نقطه عطفی در تاریخ خاورمیانه و جهان می باشد. سیاست های آمریکا در منطقه پس از وقوع چنین رخدادی بعضا منجر به قدرت رسیدن جریان ها و گروه های طرفدار ایران در برخی کشورهای منطقه گردید. در عراق پس از سرنگونی صدام در سال 2003 و روی کارآمدن دولت شیعی، روابط تیره و خصمانه دو کشور به سرعت ترمیم گردید. در کشور های شمال آفریقا و خاورمیانه با شکل گیری خیزش مردمی و سقوط برخی حکومت های دیکتاتوری، روابط جمهوری اسلامی ایران با برخی کشورها بهبود بیشتری یافت. در سوریه علیرغم وجود جنگ داخلی و حمایت کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای از تروریسم موجود در این کشور، لیکن مقاومت این کشور و بقای نظام فعلی کماکان مرهون ایران و به حساب دستاوردهای ایران نوشته می شود. در لبنان نیز جریان های حامی محور مقاومت نقشی اساسی در تعیین معادلات سیاسی این به کشور ایفا می نماید. دستاوردهای گروه ها و جریان های حامی ایران به موارد فوق ختم نشده و تحرکات اخیر مردم یمن به رهبری انصار الله و حضور احتمالی آنها در بخشی از قدرت، نمونه دیگری از دستاوردهای ایران و جريان هاي طرفدار آن می باشد. ]2[ این اتفاقات باعث گردیده تا متحدان سنتی آمریکا، این دستاوردها را به همراه دستیابی توافق با ایران را به عنوان خطای استراتژیک رئیس جمهور آمریکا قلمداد کنند. ]1[

آیا اوباما از سیاست ایالت متحده در خاورمیانه فاصله گرفته است؟

همانگونه که عنوان شد دستاوردهای عظیم ایران در توافق احتمالی و مخالفت متحدان سنتی آمریکا در منطقه ]3[، محافظه کاران و رژیم صهیونیستی ]4[ با این توافق، از مهمترین عوامل طرح سوال فوق می باشد. در داخل کشور نیز کم نیستند کسانی که معتقدند آمریکا و غرب با پذیرش و اذعان به نقش و قدرت منطقه ای ایران، در حال بازنگری روابط خود با این کشور می باشند. با توجه به سیاست های خصمانه آمریکا درطول 35 سال گذشته در قبال ایران، حامیان این طرز فکر بر این باورند که توافق جامع هسته ای و برداشته شدن تحریم ها باعث بازگشت ایران به صحنه تعاملات منطقه ای و فرامنطقه ای خواهد شد. همچنین بسیاری از تحلیلگران این توافق را زمینه ساز توافقات و تعاملات بعدی در خاورمیانه از قبیل امنیت در عراق، اعتراضات مردمی بحرین، بحران سوریه، بن بست سیاسی در لبنان و حتی تاثیرگذاری بر گفتگوهای صلح بین اعراب و رژیم صهیونیستی قلمداد می کنند.. ]5[

برخی تحلیل ها نیز توافق جامع هسته ای را فراتر از دستیابی به توافق جزیی در مسائل اختلافی در منطقه دانسته و نتایج آن را شبیه به نتایج مذاکرات چین و آمریکا در بر طرف کردن خصومت های فی ما بین در زمان ریاست جمهوری ریچارد نیکسون ارزیابی می کنند. ]6[با عنايت به تحلیل های فوق، هرچند انجام برخی تعاملات منطقه ای و کاهش برخی خصومت ها در کوتاه مدت پس از توافق هسته اي دور از انتظار نيست، لیکن این تعاملات و دستاوردها، تقابلی با استراتژی بلند مدت آمریکا در منطقه ، ايجاد خاورمیانه جدید، ندارد.

این استراتژی که با حمله به ساختمان های تجارت جهانی و متعاقب آن حمله به افغانستان و عراق در سال های 2001 و 2003 اجرایی شد، ]7[ بارها به واسطه مقاومت ها و مخالفت هایی که حتی توسط متحدان سنتی آمریکا در منطقه مواجه شد، مجددا با رویکرد و تاکتیک جدید دنبال گردید. خروج نظامیان نیروهای ائتلاف از افغانستان و عراق در شرایط ضعف و ناتواني دولت مرکزی در تامین امنیت و عدم حمایت آمریکا از برخی متحدان سنتی در برابر خیزش های مردمی، از شیوه های بعدی این کشور (بعد از اشغال) در اجرای این استراتژی می باشد. اتخاذ استراتژی”هرج و مرج خلاق” توسط آمريكا باعث گردید تا گروه های تروریستی و تکفیری رشد یافته در بستر فقر، تبعیض و بی عدالتی نظام های دیکتاتوری، با حمایت های مالی غرب و برخی متحدان سنتی ، در شرایط هرج و مرج به عنوان مهمترین ابزار تحقیق اهداف ]8[ مورد بهره برداری قرار گیرند.

نظر به اینکه تحقق اهداف اين كشور در هندسه سياسي جديد منطقه نيازمند بسط حوزه نفوذ گروه های تروریستی و تکفیری می باشد، لذا دموکرات ها در تلاشند با اذعان به نقش محوری ایران در منطقه و هم افزایی آن با دستاوردهای جریان ها و گروه های طرفدار آن، نخست انگيزه گروه هاي تروريستي براي توسعه دامنه فعاليت خود را افزايش دهند. ثانيا ائتلاف ایجاد شده جهت مبارزه با گروه های تروریستی را تحت الشعاع قرارداده و برخی کشورهای منطقه ای مخالف قدرت یابی ایران را به صورت غیر مستقیم به تجدید نظر در همکاری با ائتلاف ]9[ و حرکت در مسیر حمایت مالی از گروه های تروریستی (به منظور مقابله با گسترش قدرت منطقه ای ایران) ترغیب نمایند.عدم وجود استراتژی مشخص قبل از تشکیل ائتلاف بین المللی، نتایج ضعیف ائتلاف در مقابل پیشروی داعش، عدم وجود چشم انداز روشن از نابودي گروه هاي تروريستي در آينده نزديك و حمایت لوجستیک و تسلیحاتی ]10[ از گروه های تروریستی از دلائل روشن تلاش دولتمردان آمریکایی در حرکت به سوی خاورمیانه جدید می باشد.

علاوه بر این، نامه نگاری اوباما با رهبر معظم انقلاب و افشاي احتمالا عمدي محتويات نامه (درخواست همکاري در مبارزه با گروه های تروریستی و تاکید بر عدم حمایت گروه های مخالف دولت سوریه)، عاملي اساسي در تحریک غیر مستقیم متحدان سنتی غرب در حمایت از گروه های تروریستی و مقابله نیابتی با گسترش قدرت منطقه ای ایران ارزیابی می شود.از این رو رویکرد جدید آمریکا در قبال ایران نه تنها در تقابل با سیاست های روسای جمهور قبلی نمی باشد، بلکه دولتمردان این کشور در تلاشند با پذیرش و اذعان به قدرت منطقه ای ایران و نیز به واسطه مخالفت متحدان سنتی و منطقه ای با این موضوع، با گسترش هرج و مرج در منطقه، بستر ایجاد تغییر در هندسه سیاسی خاورمیانه فراهم گردد.

دلایل مخالفت جمهوری خواهان، رژیم صهیونیستی و متحدان سنتی غرب در منطقه با دستیابی به توافق با ایران:

با استناد به تحلیل فوق، رویکرد اخیر امریکا در قبال ایران در تقابل با استراتژی ایالات متحده و محافظه کاران در منطقه نبوده بلکه هدف از مخالفت آنها، رقابت های انتخاباتی با دموکرات ها در سطوح مختلف و نیز ایجاد محدودیت بیشتر در برنامه هسته ای کشور در توافق احتمالی می باشد.اسرائیل نیز به واسطه اهداف بلند مدت طرح خاورمیانه جدید در تامین امنیت این رژیم، از حامیان این استراتژی می باشد. لیکن از رویکرد اخیر آمریکا در پذیرش نقش محوری ایران در منطقه به عنوان ابزاری جهت کسب امتیازات بیشتر از کشورهای غربی و آمریکا در گفتگوهای صلح استفاده می نماید.مخالفت متحدان سنتی و حتی ترکیه نیز به واسطه اختلاف فكري و تمايلات سياسي خاص خود، این تغییر رویکرد آمریکا را مضر ارزیابی می نمایند.

منابع:
1.پايگاه خبري تحليلي ديپلماسي ايراني به نقل از واشنگتن پست، قمار اوباما روي پرونده ايران،‌ 18/8/93

2.پايگاه خبري تحليلي ديپلماسي ايراني به نقل از النهار، افزايش دستاوردهاي منطقه اي ايران،19/8/93

3.پايگاه خبري تحليلي ديپلماسي ايراني، علي موسوي خلخالي، چرا رياض به فكر مذاكرات هسته است.21/8/93

4.پايگاه خبري تحليلي ديپلماسي ايراني به نقل از لوب لانگ، رابرت هانتر، چرا اسرائيل مخالف توافق نهايي با ايران است. 21/8/93

5.پايگاه خبري تحليلي ديپلماسي ايراني به نقل از النهار، تحولات منطقه درگرو مذاكرات هسته اي، 14/8/93

6.پايگاه خبري تحليلي ديپلماسي ايراني به نقل از النهار، اگر مذاكرات هسته اي به نتيجه برسد، 13/8/93

7.خبرگزاري دانشجويان ايران،آمریکا، داعش، خاورمیانه جدید و بازخوانی سیاست مهار دوگانه ایران، كد خبر 93060402271

8.پايگاه خبري تحليلي ديپلماسي ايراني، گفتگو با محمد علي مهتدي، داعش ابزار اجرايي خاورميانه جديد، 9/4/93

9.پايگاه خبري تحليلي ديپلماسي ايراني به نقل از پوليتيكو، نامه نگاري اوباما خشم جمهوري خواهان را برانگيخت.، 18/8/93

10.پايگاه خبري تحليلي عصر ايران، شمخاني نامه اوباما به رهبر ايران را تاييد كرد، كد خبر 365490