تاریخچه و دیرینه شناسی ملاثانی

ملاثانی شهری است در استان خوزستان. و بعنوان مرکز شهرستان باوی می باشد که در سی و پنج کیلومتری شمال شهر اهواز واقع است.این شهر در محل تقاطع مسیرهای اهواز به مسجدسلیمان و اهواز شوشتر قراردارد. در مجاورت این شهر ، رودخانه کارون قراردارد. این شهر به دو قسمت قدیم وجدید ( کوی قدس یا گلن آباد) تقسیم می‌گردد. زبان رایج آن میان مردم عربی است.بخش اعظم مردم این شهر به زبان عربی سخن می‌گویند.و اقلیتی نیز به لهجه شوشتری سخن می گویند.

همه مردم این شهر گرایش به دین مبین اسلام داشته و از شیعه اثنی عشر می‌باشند. شهر ملاثانی تا قبل از شروع جنگ تحمیلی از جمعیت کمی برخوردار بود ، اما با بروز جنگ تحمیلی ،و حضور جنگ زدگان ، جمعیت این شهر افزایش یافت ، بطوری که با پایان یافتن جنگ ، تعدادی از جنگ زدگان در این شهر باقی ماندند. بعدها بدلیل مشکلات کشاورزی و مهاجرت کشاورزان مناطق اطراف به این شهر ، این شهر دارای جمعیت بالایی شد و حد نصاب تبدیل از روستا به شهر را کسب نمود. در جلسه مورخ ۱۱/۲/۱۳۷۰ با توجه به اختیارات تفویضی هیأت وزیران (‌موضوع تصویب‌نامه‌شماره .۹۳۸۰۸ت۹۰۷ مورخ ۱۳۶۸٫۱۰٫۲۴ هیأت وزیران، بنا به پیشنهاد شماره ۱۱۱۲۷٫۱.۵٫۵۳ مورخ ۱۳۶۸٫۱۱٫۹ وزارت کشور و به استناد ماده (۱۳)‌قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری مصوب ۱۳۶۲ روستاملاثانی (‌از توابع بخش مرکزی شهرستان اهواز در استان خوزستان) با حفظ محدوده کنونی خود به شهر تبدیل شده و به شهر “‌ملاثانی” نامیده شد.‌این تصویب‌نامه در تاریخ ۱۳۷۰٫۲.۱۸ به تأیید مقام محترم ریاست جمهوری رسیده است. در زمان وقوع جنگ تحمیلی شهدایی رادر راه حفظ ارمان ومیهن اسلامی تقدیم نمود. که می‌توان به شهید علی حمیدی اصل ، حسین کرمی ، حسن متفرقه اشاره نمود. وجود دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی ملاثانی ، که در قسمت شمال شهر قرار گرفته است ، براهمیت شهر ملاثانی افزوده است.

تاریخچه و علت نامگذاری شهر ملاثانی (وجه تسمیه)

شهر ملاثانی در حدود۱۵۳ پیش ابتدا بعنوان کوت یا کوت الحمید در منطقه فعلی ندافیه در کنار ساحل شرقی رودخانه کارون بوجود آمد.نخستین ساکنان آن بخشی از طایفه بزرگ حمیدی ها بودند که به ریاست ملاثانی (بعنوان شیخ طایفه و فردی روحانی که در حوزه نجف اشرف تلمذ کرده بود) در این خطه سکنی گزیدند .حمیدی ها هنگامی که از شبه جزیره عربستان و یمن به سمت عراق (در منطقه ) کوچ نمودند مدتی بعد از عراق به سمت منطقه کناری ساحل رودخانه جراحی خلف آباد (رامشیر کنونی) وارد شدند .شیخ بزرگ طایفه اماره این سرزمین را بعنوان هدیه و در راستای تکریم منزلت و شجاعت خاندان ملاثانی تقدیم حمیدی ها نمود.که در زمان خزعل نیز شیخ محمد الفیاض بعنوان اولین حاکم این منطقه منصوب گردید.

الف ) علت نامگذاری

شهر ملاثانی در حدود۱۵۳ پیش ابتدا بعنوان کوت یا کوت الحمید در منطقه فعلی ندافیه در کنار ساحل شرقی رودخانه کارون بوجود آمد.نخستین ساکنان آن بخشی از طایفه بزرگ حمیدی ها بودند که به ریاست ملاثانی (بعنوان شیخ طایفه و فردی روحانی که در حوزه نجف اشرف تلمذ کرده بود) در این خطه سکنی گزیدند .حمیدی ها هنگامی که از شبه جزیره عربستان و یمن به سمت عراق (در منطقه ) کوچ نمودند مدتی بعد از عراق به سمت منطقه کناری ساحل رودخانه جراحی خلف آباد (رامشیر کنونی) وارد شدند .شیخ بزرگ طایفه اماره این سرزمین را بعنوان هدیه و در راستای تکریم منزلت و شجاعت خاندان ملاثانی تقدیم حمیدی ها نمود.که در زمان خزعل نیز شیخ محمد الفیاض بعنوان اولین حاکم این منطقه منصوب گردید.لازم به یادآوری است.

طایفه حمیدی هم اکنون از نظر جغرافیایی پراکندگی گسترده ای در سطح منطقه بویژه ایران دارد.بخشی از این طایفه تحت عنوان بیت رمضان یا حاتم با جمعیتی بالغ بر ۳۰۰۰ نفر هم اکنون در کنار رودخانه جراحی و در مناطق رامشیر و رامهرمز ساکنند.بخش دیگر در منطقه شعیبیه شوشتر و در ساحل غربی کارون با عنوان بیت ماهور با جمعیتی بالغ بر ۱۵۰۰ نفر و قسمت دیگر بنام بیت یبیس یا عبدالحسن در مرز غربی ایران و عراق در منطقه موسیان ، دشت عباس و دهلران استان ایلام ساکن می باشند.البته حدود ۴۰۰۰ نفر از وابستگان طایفه حمیدی ها به ریاست شیخ اصغیر السعدون در حال حاضر در شهرهای العماره ، علی الغربی و شرقی ، الرصافه بغداد، ناصریه ، الغراف و بصره و دیاله ساکن هستند .اما قسمت عمده وابستگان حمیدی ها از شهرهای مختلف عراق پس از ورود به خوزستان در ملاثانی و روستاهای اطراف بویژه زویر چری ، ابو هاون ، حبیشی ، صلیعه ، زویرخرامزه و عوافی سکنی گزیدند .لذا پس از مرگ ملاثانی بدلیل شخصیت روحانی وی و نیز بزرگ خاندان بودنش این منطقه به ملاثانی نامگذاری شد.البته براساس آمار میدانی انجمن اسلامی ملاثانی در سال ۱۳۶۸ هم اکنون علاوه بر حمیدی ها ۳۶۷ وابسته فامیلی از طوایف اصیل عربی استان خوزستان و جمعی از بختیاری ها و شوشتری ها و نیز اقلیت ترک ها در این منطقه در کنار برادران حمیدی خود ساکن هستند و بحمدالله هیچگونه خط کشی طایفه ای میان آنان وجود ندارد و همه به مذهب تشیع و جمهوری اسلامی مفتخر و علاقمند می باشند.

ملاثانی از لحاظ دیرینه شناسی

۱)روستای زویر چری (درفاصله ۳ کیلومتری شرق ملاثانی) در زمان بنی العباس محل استقرار بخشی از لشگر بنی العباس بود که فرماندهی آنها برعهده ی سردار نام آوری بنام زویر نهاده بوده است.همچنین روستای جلیعه (در فاصله ۵ کیلومتری شمال شرق ملاثانی ) بعنوان قلعه لشگر دوم بنی العباس تحت رهبری مکرم بوده که بنا بر نوشته های تاریخ شوشتر مکرم با دختر زویر در همین منطقه ازدواج و جشن بسیار مجلل و بزرگی را بر پا نمود. از سویی جهت آبیاری زمین های زراعی دشت ملاثانی توسط لشکر مکرم سدی بزرگ با هسته رسی بر رودخانه گرگر(اکویرین) زده شد که بعدها بنام بندقیر معروف گردید.که متاسفانه با ایجاد پل بندقیر در زمان رضاخان توسط یک کمپانی نفتی انگلیسی این سد بکلی تخریب و از میان رفت .

۲) در زمان حضور لشگر بنی العباس در منطقه ،نهر مالح از محل زویر کنونی تا تالاب شادگان و از آنجا تا بیابانهای نجف اشرف در جهت هدایت آب های سطحی و زهکشی زمین های زراعی توسط حکومت محلی بوجود آمد و تاکنون آثار آن باقی است که طی سالهای ۱۳۷۴ به بعد توسط سازمان آب و برق خوزستان بخشی از آن جهت انجام زهکشی اراضی تحت پوشش طرح آبرسانی زمین های شمال شرق کارون احیاء و مجددا حفر گردید.

۳) از جمله آثار مهم تاریخی موجود در این منطقه بنای نخستین کاروان سرا در خوزستان بدستور شاه عباس صفوی در جنوب شرقی ملاثانی کنونی است ، که در آن زمان محل اتراق و تردد کاروان های تجاری ایران به عراق و در زمان قاجاریه به بندر ناصریه (اهواز) و محمره (خرمشهر) بود .لازم به یادآوری است که محل کاروانسرای عباسی در حال حاضر تحت عنوان «ایشان» بمعنای تپه اسرار آمیز در کنار زمین چمن فوتبال شهردر ضلع جنوب شرق ملاثانی موجود و به همین نام معروف است.

۴) همچنین عده ای بر این باورند حضرت علی ابن ابیطالب (ع) هنگام سفر به ایران از همین محل بسوی برخی نقاط مرکزی ایران حرکت نمودند .که قدمگاه امام علی (ع) با سابقه چندین ساله هم اکنون در روستای بندقیر با نام « خطوه الامیر» معروف و موجود می باشد .بدلیل وجود باغ های خرما و درختان سرسبز حضرت علی (ع) در آن مکان به استراحت پرداخته اند.

۵) زمانی که رودخانه کارون بویژه در عهد ناصرالدین شاه قاجار و حتی تا دوره رضاخان محل تردد کشتی ها و لنج های تجاری و باربری بود، منطقه ملاثانی به جهت مزارع و باغ های سرسبز از جمله توقف گاههای ساحل شرقی بوده و برخی کشتی های کوچک از این نقطه به دارخزینه می رفتند.

۶) حضرت احمد ابن موسی ابن جعفر(ع) معروف به شاهچراغ برادر امام رضا(ع) هنگامی که قصد ورود به ایران و خراسان داشت از این منطقه به سمت مناطق مرکزی حرکت نمود که متاسفانه در همین منطقه مورد تعقیب نیروهای بنی العباس (تحت رهبری مکرم) در روستای جلیعه و زویر قرار گرفت و به منطقه دشت ارژن در استان فارس گریخت و در همانجا پس از نبردی دلیرانه به شهاد رسید و بعدها توسط محبان اهل بیت در شیراز دفن گردید.

۷) منطقه ملاثانی از دیرباز به جهت وجود راههای هموار و سهل الوصول محل تردد کاروان های تجاری و مسافری از نقاط مختلف کشور و استان به سمت کشورهای عراق ، عربستان و بندرهای خرمشهر و آبادان و الناصریه بوده و از این رو این منطقه سابقا ( درب الجوافل ) یا راه قافله های تجاری بود و آثار این مسیر هم اکنون در روستای تل بومه در ۲ کیلومتری جنوب شرق ملاثانی موجود می باشد.

اهمیت جغرافیایی و طبیعی ملاثانی 

ملاثانی در شمال اهواز و برساحل شرقی رودخانه کارون با مساحتی برابر با ۱۲۰ هزار کیلومتر مربع و در عرض جغرافیایی و طول جغرافیایی قرار دارد .این شهر از جنوب تا دو راهی تل بومه (محا باغ های گبری) به شهر ویس و از شمال تا پل بندقیر تا منطقه سید حسن و هدام به حوزه استحفاظی شهرستان شوشتر و همچنین از شرق از محل روستای بیت امطیلب به هفتگل و از شجرات و سرداحی به حوزه استحفاظی شهرستان رامهرمز و از غرب به رودخانه کارون منتهی می شود. زمین های این منطقه از جمله زمین های آبرفتی و جلگه ای مرغوب استان خوزستان است که بهترین مکان برای کشت انواع غلات ، صیفی جات و محصولات کشاورزی است .در حدود ۸۰ سال پیش این منطقه محل کشتزارهای بزرگ برنج بود که پس از انقلاب سفید و انجام اصلاحات ارضی توسط رژیم منحوس شاهنشاهی زمین های مرغوب این منطقه به ملاکین بزرگ واگذار گردید.افرادی نظیر فربهی (مسیحی) ، اسمر نصرانی (مسیحی) ، ناصرعجم (بختیاری) ، شفیعی (اصفهانی) حاج تقی دولتی (اصفهانی) ، گبری (مسیحی) ، شیخ محمود عامری (احمود نبهانی) ، محمدی (اصفهانی) و جزایری مقدس (شوشتری) از این دست بوده اند و تا امروز بخش بزرگی از این زمین ها در اختیار ورثه نامبردگان قرار دارد و صاحبان واقعی این سرزمین از حق طبیعی خود محروم شده اند ، البته در اوایل انقلاب اسلامی به رهبری حضرت امام خمینی (ره) بخشی از این زمین ها توسط هیات هفت نفره واگذاری زمین و دادگاه انقلاب به کشاورزان محلی واگذار شد لیک از سال ۶۸ به سمت مجددا با حکم قانون اراضی مذکور به ملاکین و ورثه آنها عودت داده شد.

بافت اجتماعی و فرهنگی

در ملاثانی بلحاظ وجود مزایای ارتباطی ، کشاورزی ، اجتماعی و نیز اسقرار بزرگترین مرکز آموزش عالی کشاورزی و دامپروی در منطقه جنوب کشور در این محل و نیز وجود مراکز اداری و کاری علاوه بر طایفه حمیدی ها اقوام و تیره های گوناگونی در این منطقه ساکن شده اند که برابر با آمار میدانی سال ۱۳۶۸ انجمن اسلامی ملاثانی حدود ۳۶۷ وابسته فامیلی از طوایف اصیل عرب و اقوام خوزستانی در این منطقه ساکن می باشند و همین امر موجب تبادل فرهنگی میان افراد ساکن در این شهر گردیده ،لذا این منطقه به نسبت سایر مناطق عشایری و دارای بافت طایفه ای اعم از عرب ، لر یا بختیاری کمترین تصادمات و مجادلات قومی و تعصب های بی جا را شاهد بوده است.از نکات مورد توجه در خصوص بافت اجتماعی ملاثانی وجود اقلیت های شوشتری ، بختیاری ، لر ، اصفهانی و ترک می باشد که سالها با صمیمیت و اخوت در کنار برادران عرب خود زندگی می گذرانند .اقلیت شوشتری در واقع بزرگترین اقلیت ساکن در این منطقه در شمال ملاثانی قدیم می باشند. نخستین مسجد بنام «مسجد جامع » ملاثانی توسط برادران شوشتری و عرب بویژه حاج کریم و کل حسن اصفهانی و حاج جاسم خلاف محسنی(فیاضی) بنا گردید

از جمله مختصات جالب توجه شهر ملاثانی گسترش تحصیلات عالیه دانشگاهی در میان جوانان است که باتوجه به عمق محرومیت ها و کمبود امکانات و در مقایسه با مناطق مشابه از جهت توسعه اقتصادی بسیار قابل توجه است .این نرخ تقریبا معادل ۱۵٪ می باشد.