امامزاده قاسم ; درآمدی به زیارت‌های ما

دکتر لفته منصوری : در سفر به مهدی‌شهر، یک‌بار شهر را در شب دیدیم. برخلاف اهواز که در شب، پر جنب‌وجوش و پرهیاهو است؛ مهدی‌شهر آرام و ساکت است. شهر گیسوان پرتابش را در نسیم خنک و فرح‌بخش کویری رهانیده و گویی در خوابی ناز فرورفته است. نه صدای موتورِ کولری، نه جیغِ پمپ آبی، نه بوق ماشینی، نه ستوته‌ای که در زباله‌های شهری، فقر می‌جوید! و نه صدای تیری که در عروسی و عزا به آسمان شلیک می‌شود!

و صبحگاهان استاد دکتر روح‌الله خادمی و خانواده‌اش ما را به مهدی‌شهر گردی در روشنایی روز بردند. امامزاده قاسم، در شمال شهر و در منطقه‌ای به نام زیارت، اولین میعادگاه ما بود. به اعتقاد اهالی مهدی‌شهر (سنگ‌سر) امامزاده قاسم، از فرزندان امام موسی بن جعفر (ع) و برادر تنی امام رضا (ع) است؛ اما برخلاف زیارت‌نامه و شجره‌نامه و زندگی‌نامه‌ای که به امضای علی فلسفی که به منابع مختلف ارجاع داده و تلاش کرده که حضرت قاسم را فرزند امام هفتم معرفی کند. درست روی ضریح این بقعه که در سال ۱۳۷۶ ساخته و نصب گردیده، عبارت «از نوادگان امام موسی بن جعفر» قیدشده است که خط بطلانی بر این شجره و زندگی‌نامه آویخته به دیوار حرم، می‌کشد و مرا به حیرت می‌نشاند که این «بی‌نشانی» از چیست؟

چنانکه محمود اقدم نوشته است: «طبق تصریح شخصیت‌های بزرگ حدیثی و تاریخی مانند مرحوم علامه مجلسی و محدث قمی و دیگران تردیدی وجود ندارد که محل قبر جناب قاسم بن موسی بن جعفر (ع) در شهر قاسم در ۳۵ کیلومتری شهر تاریخی حله واقع‌شده که جزو استان بابل عراق است. این شهر بین شهرهای حله و دیوانیه قرارگرفته و تا دیوانیه ۴۵ کیلومتر فاصله دارد و در مسیر شهرهای مقدس نجف و کربلا می‌باشد. او تصریح می‌کند؛ در ایران هم مکان‌هایی را محل قبر آن حضرت دانسته‌اند که ریشه و اصلی ندارد، مانند روستای پیلر در ۵۰ کیلومتری شهرستان کلیبر در استان آذربایجان شرقی و کاشان و مهدی‌شهر سمنان که هیچ مدرک معتبری برای این مکان‌ها ارائه نشده است.»[۱]

طبق آماری که به‌وسیله سازمان اوقاف دوران پهلوی تهیه‌شده و به سال ۱۳۵۲ در روزنامه کیهان انتشار یافت، در سراسر ایران تا آن تاریخ، ۱۰۵۹ تن امامزاده شمارش شد که استان مرکزی از این لحاظ مقام نخست را داشته و تنها استانی که امامزاده‌ای گزارش نشده، استان سیستان و بلوچستان است.[۲] اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی و «طبق آماری که به‌وسیله‌ی سازمان اوقاف و امور خیریه در دی‌ماه سال ۱۳۷۲ منتشرشده است، تعداد مزارهای مشهور به امامزاده و شناسایی‌شده در ایران، ۳۴۰۰ بقعه به‌غیراز بقاع منسوب به دیگر شخصیت‌ها است.»[۳] بنا بر بررسی‌های میدانی جدید و تحقیقات علمی و عوامل دیگر در موسسه دایره المعارف بقاع متبرکه ادعاشده تاکنون تعداد ۸۱۸۶ باب از بقاع متبرکه را در کل کشور شناسایی نموده که در این اماکن تعداد ۱۰۶۹۱ تن (با این ملاحظه که در هر بقعه گاه بیش از یک امامزاده مدفون است) از امامزادگان و پیامبران الهی مدفون هستند.

به عبارت دیگر تنها در فاصله‌ی ۲۰ سال، از ۱۳۵۲ تا ۱۳۷۲، شمار امامزاده‌ها سه برابر و تا امروز بیش از هفت برابر شده است.درست است که مولانا گفته:

هر که خواهد هم‌نشینی    خدا تا نشیند در حضور اولیاء

و در هر شهری وجود امامزاده نماد برتری نظام فرهنگی و اعتقادی تجلی‌یافته از وجود امامزادگان در مقایسه با دیگر شهرها است؛ اما بر این ازدیاد و تراکم تعداد نمی‌توان بر منافع مادی و معنوی آن چشم فروبست که شهرها و روستاها در رقابتی نفس‌گیر برای ساختن ابنیه بر قبور سادات معاصر نیز بر هم سبقت می‌گیرند و هرازگاهی در قبرستانی سازه‌ای بلند می‌شود و میعادگاهی و صندوق خیرات و مبرات و نذوراتی و این‌چنین گوی قدرت و شهرت و ثروت از هم می‌ربایند.به قول خواجوی کرمانی:

چو هست قرب حقیقی چه غم ز بُعد مزار   نظر بقربت یارست نی بقرب دیار
چو زائران حرم را وصال روحانیست              تفاوتی نکند از دنوّ و بعد مزار

 

پانوشت منابع:

[۱] – اقدم، محمود (۱۳۹۰)، زندگی و مزار حضرت قاسم (علیه‌السلام)، نشریه فرهنگ زیارت، شماره ۹، ص ۴۵ و ۴۶.

[۲ ]- نک: مدخل «امامزاده» در ویکی شیعه به نشانی:

http://fa.wikishia.net/view/%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87 به نقل از روزنامه کیهان شماره ۹۱۱۱ مورخ ۲۸ آبان ۱۳۵۲.

[۳] – جلالی، غلامرضا (۱۳۹۲)، مزارت ایران، دفتر اول، مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، ص ۸.