آغاز بهشت آباد؛ آیا طرح انتقال آب کارون کارشناسی شده است؟ / نادره وائلی زاده

طرح جدید انتقال آب کارون به فلات مرکزی در حالی اجرایی شده که کارشناسان آن را فاقد مطالعات ارزیابی زیست محیطی می دانند.طرح جدید انتقال آب از رودخانه کارون اجرایی شده است. این طرح موسوم به بهشت آباد، قرار است 580 میلیون مترمکعب آب را به استان های اصفهان، یزد و کرمان منتقل کند.مرحله نخست […]

طرح جدید انتقال آب کارون به فلات مرکزی در حالی اجرایی شده که کارشناسان آن را فاقد مطالعات ارزیابی زیست محیطی می دانند.طرح جدید انتقال آب از رودخانه کارون اجرایی شده است. این طرح موسوم به بهشت آباد، قرار است 580 میلیون مترمکعب آب را به استان های اصفهان، یزد و کرمان منتقل کند.مرحله نخست طرح بهشت آباد ، انتقال آب کارون به یزد است که چیت چیان وزیر نیرو در هفته دولت از آن بازدید و وعده کرده که اجرای آن قطعی است. البته وزیر نیرو گفته است که حجم خط اول انتقال آب به یزد که قبلا اجرایی شده، در دو سال گذشته 9 میلیون متر مکعب افزایش پیدا کرده است.طرح بهشت آباد، قرار است 150 میلیون متر مکعب آب در سال به استان یزد منتقل کند. به گفته مدیرعامل شرکت توسعه منابع آب و نیرو مجری طرح بهشت آباد (که پیش از این سد گتوند را در خوزستان اجرا کرده) این طرح بیش از 40 هزار میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد.مراحل بعدی طرح بهشت آباد انتقال 250 میلیون مترمکعب آب در سال،از سرشاخه های کارون به اصفهان و 180 میلیون مترمکعب آب در سال، به کرمان است که در مجموع بالغ بر 150 هزار میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد.

51041541

*دستاویزی برای انتقال کارون

تاکنون 12 طرح انتقال آب از سرشاخه های کارون بزرگ (دز و کارون) اجرایی شده و یا در مراحل مطالعاتی است. طرح های انتقال آب کوهرنگ یک و 2 و 3 ، قمرود یک و 2، چشمه لنگان، خدنگستان، سد کمال، ماربر، رفسنجان، کوگان، تنگه سرخ و بهشت آباد با هدف انتقال آب از سرشاخه های کارون به فلات مرکزی برنامه ریزی شده است.اما از نیم قرن گذشته که انتقال آب از کارون آغاز شده، طرح بهشت آباد پرچالش ترین طرح بوده است. بزرگترین طرح انتقال آب کارون برای سالانه یک میلیارد و 100 میلیون مترمکعب برنامه ریزی شده و به گفته کارشناسان بیشترین آسیب های زیست محیطی را به استان های چهار محال و بختیاری (سرچشمه) و خوزستان (پایین دست) وارد می کند. مرکز پژوهش های مجلس، سازمان محیط زیست و سازمان مدیریت منابع آب با اجرای بهشت آباد مخالف بوده اند. مردم و مسوولان و نمایندگان مجلس نیز تاکنون بارها مخالفت خود را با این طرح اعلام کرده از جمله هفت زنجیره اعتراضی انسانی حفاظت از کارون در خوزستان و چندین زنجیره انسانی در چهارمحال و بختیاری برای جلوگیری از اجرای طرح بهشت آباد تشکیل شد.شورای عالی آب اما در دولت های دهم و یازدهم یکی از مهمترین برنامه هایش اجرایی کردن طرح بهشت آباد بوده است. این شورا در سال 92 مصوبه قبلی خود را درباره اجرای بهشت آباد تغییر داد و تصمیم گرفت آن را با عنوان تامین آب شرب برای استان های اصفهان، یزد و کرمان عملیاتی کند.

مشاور استاندار خوزستان در امور آب می گوید: آب آشامیدنی، دستاویزی برای انتقال آب کارون شده است و من به جد معتقدم حتی برای شرب هم نباید آب کارون منتقل شود.مهدی قمشی تاکید می کند: حتی با فرض اینکه استان های مرکزی مشکل آب شرب دارند، باید راه های دیگری را برای تامین آب آنها انتخاب کرد و طرح انتقال آب بهشت آباد برای شرب هیچ توجیهی ندارد چه رسد به کشاورزی و صنعت.وی با بیان اینکه انتقال آب کارون با هدف تامین آب کشاورزی و صنعت صورت می گیرد، می افزاید: طرح کوهرنگ 3 که پارسال بهره برداری شده نیز برای انتقال 250 میلیون مترمکعب از سرشاخه های کارون برای کشاورزی در اصفهان است چون این استان مشکل آب آشامیدنی ندارد، اما بحث این است که آنها نمی خواهند روی مدیریت تقاضای آب فکر کنند و قانع به آب موجود هم نیستند و به سهم بزرگی از کارون چشم دوخته اند.

عضو هیات علمی دانشکده علوم آب دانشگاه چمران اهواز، با تاکید بر اینکه حوضه آبریز هر منطقه باید به صورت مستقل مشکلات آن حوضه را مرتفع کند اظهار می کند: هم اکنون مساله آب در خوزستان حل نشده و بسیاری از شهرها و روستاهای خوزستان مشکل آب شرب دارند بنابراین اولویت وزارت نیرو باید تامین نیاز آبی خوزستان باشد.وی همچنین با اشاره به اینکه مطالعه دقیق تمام طرح ها پیش از اجرا ضروری است، نسبت به طرح مطالعاتی بهشت آباد اظهار بی اطلاعی می کند و می افزاید: این طرح باید مطالعه و به خوزستان ارایه می شد تا مشخص شود چه مشکلاتی برای این استان ایجاد می کند.قمشی تصریح می کند: مطالعات طرح بهشت آباد نیاز به بازنگری دارد زیرا طرح گذشته علمی نبوده و مسایل زیست محیطی و حقوق مناطق پایین دست حوضه کارون به هیچ وجه مورد توجه قرار نگرفته و تنها بر مساله انتقال متمرکز شده بود.وی اضافه می کند: این طرح حتی در صورت تصویب شورای عالی آب، باید پس از تکمیل مطالعات و مشروط به جواب مثبت ارزیابی های زیست محیطی اجرا می شد.استاد نمونه کشور در ادامه با بیان اینکه این طرح به هیچ وجه منطقی و علمی نیست، تاکید می کند: باید این مساله را در نظر داشت که رودخانه کارون توان تامین آب تمام کشور را ندارد و هر حوضه آبریز خود باید مشکلاتش را مدیریت و حل کند.به گفته وی، متاسفانه مدیران خوزستان برای اینکه برای مصوبه شورای عالی آب مشکل ایجاد نکنند سکوت پیشه کرده اند.

* کارون برای کشاورزی
طرح بهشت آباد در حالی اجرایی شده است که رییس سازمان حفاظت محیط زیست در سفرهای خود به خوزستان وعده داده بود که بدون انجام مطالعات مدون زیست محیطی اجازه اجرای این طرح ها را نمی دهد.
دبیر انجمن صنفی مهندسان صنعت آب خوزستان نیز معتقد است: آب کارون برای مصارف کشاورزی یزد و اصفهان و کرمان و استان های مرکزی منتقل می شود زیرا مقایسه حجم آب منتقل شده و نیاز آب شرب جمعیت این استان ها به ویژه اصفهان این مساله را ثابت می کند که حتی در سال های آینده مشکلی از بابت آب شرب در این استان ها وجود نخواهد داشت.
داریوش بهمئی با اشاره به تشدید بی آبی کارون در نتیجه طرح های انتقال آب، می افزاید: حجم این رودخانه اکنون از 21 میلیارد مترمکعب در دوره پرآبی به شش میلیارد مترمکعب رسیده است به طوری که سهم آب شرب شهرها و روستاها، سهم کشاورزی و سهم زیست محیطی خلیج فارس هم از آن تامین نمی شود و با انتقال آب، وضع از این هم بدتر می شود.
به گفته وی، هنوز تعدادی از شهرها و بسیاری از روستاهای خوزستان دسترسی به آب شرب ندارند یا آب شرب آنها نامناسب است این در حالی است که طبق برنامه ریزی ها باید آب اهواز، آبادان، خرمشهر و حومه ها از کارون تامین شود اما وزارت نیرو منبع تامین آب این شهرها را اکنون از کارون به کرخه تغییر داده است.
بهمئی اضافه می کند: بیلان کارون در خوزستان 14 میلیارد مترمکعب منفی است به این معنی که آب مورد نیاز برای مصارف حوضه کارون 14 میلیون مترمکعب از منابع موجود از آورد حوضه بیشتر است.
وی می گوید: یک نوبت کشت در سال برای خوزستان برنامه ریزی می شود که برای آن 40 میلیارد مترمکعب آب نیاز است و این مقدار نیز قابل تامین نیست اما این استان توان سه نوبت کشت را در سال دارد، بنابراین در حالی که امکان طبیعی برای کشاورزی در خوزستان فراهم است، چه اجباری است آب به استان هایی که ظرفیت کشاورزی ندارند منتقل شود.

*کارون؛ محیط زیست؛ امنیت
طرح های انتقال آب بین حوضه ای در دنیا بیشتر ناموفق بوده است. مثال بارز آن انتقال آب از ‘آمودریا و سیردریا’ در شوروی سابق به بهانه توسعه کشت پنبه بود که باعث خشکیدن چهارمین دریاچه بزرگ جهان ‘آرال’ شد و عواقب مادی و جانی آن آنقدر وخیم است که از آن به عنوان یک نمونه وحشتناک نام می برند. نمونه های ناموفق زیادی در چین، روسیه، آمریکا، هند و ایران وجود دارد و یکی از این طرح ها در آمریکا به دلیل مخالفت افکار عمومی متوقف شد.
این را دبیر انجمن صنفی مهندسان صنعت آب خوزستان می گوید و می افزاید: امروزه طرح های انتقال بین حوضه ای به دلیل پیامدهای زیست محیطی منسوخ شده است، این در حالیست که ایران در نیم قرن اخیر به این طرح ها رو آورده، و مهم تر از آن طرح های انتقال آب در کشور بدون مجوز زیست محیطی اجرا شده یا در حال اجراست.
بهمئی با اشاره به اصل 50 قانون اساسی اظهار می کند: بر اساس این قانون، حفاظت از محیط زیست یک وظیفه عمومی تلقی می شود و هر فعالیت اقتصادی و غیر آن که تخریب غیرقابل جبران به همراه داشته باشد ممنوع است بنابراین طرح های انتقال آب به دلیل تاثیرات بسیار در محیط زیست حتما باید مجوز لازم را کسب کند.
وی همچنین از نادیده گرفتن اثرات اجتماعی پروژه ها انتقاد می کند و می افزاید: تاثیر سیاسی اجتماعی طرح های انتقال آب در حوضه آبریز باید بررسی شود زیرا هرگونه تغییر در این حوضه به معنی دستکاری طبیعت و تغییرات زیست محیطی است که منجر به تغییر مسیر زندگی انسان های ساکن آن حوضه آبریز می شود.
بهمئی با اشاره به تحقیقی که درباره تاثیرات سیاسی اجتماعی انتقال آب کارون بر مردم اهواز انجام داده می گوید: این تحقیق نشان می دهد که افکار عمومی منطقه کاملا با انتقال آب رودخانه های خوزستان مخالف هستند همچنین نشان می دهد که بین طرح های انتقال آب کارون و واکنش های سیاسی اجتماعی شهروندان و روستانشینان شهرستان اهواز رابطه وجود دارد.
وی اظهار می کند: حس بی عدالتی، نابرابری، پایمال شدن حقوق و کاهش مشارکت سیاسی و واکنش به دولت مرکزی، تضعیف همگرایی و افزایش واگرایی نسبت به مرکز، تنش قومی اجتماعی و زمینه نفوذ تجزیه طلبانه در نتیجه انتقال آب کارون اتفاق می افتد به عبارتی نتیجه می شود که بین انتقال آب کارون با تهدید امنیت ملی ارتباط وجود دارد.
این فعال محیط زیست تصریح می کند: دلایل علمی زیادی برای رد طرح های انتقال آب وجود دارد اما نزاع بر سر پرونده های انتقال آب نزاع دانش نیست بلکه نزاع قدرت است.

*تشنگی شهرها و روستاهای خوزستان
شرکت آب و فاضلاب خوزستان دو ماه پیش اعلام کرد که شش شهر شمالی خوزستان دچار تنش آبی هستند. وضعیت شهرستان های مرکزی و جنوبی مانند اهواز، کارون، خرمشهر و آبادان نیز بحرانی اعلام شده است.
همچنین طبق گزارش شرکت آب و فاضلاب روستایی از چهار هزار و 500 روستای خوزستان، یک هزار و 88 روستا شامل 10 هزار و 326 خانوار فاقد آب شرب هستند و از این تعداد 361 روستا با تانکر آبرسانی می شوند. آیا تامین آب شرب همسایگان کارون نباید در اولویت باشد؟