زخم شمشیر یا زخمه ساز نگاهی به رمان نادرشاه و دختر کولی – ۳

دکتر لفته منصوری : علیرضا حسن‌زاده، رمان نادرشاه و دختر کولی را به سبک رئالیسم جادویی نوشته است. رخدادهای این رمان در جنوب ایران در «پریوار»؛ روستایی بین بوشهر و شیراز اتفاق می‌افتد. همان‌گونه که رمان ترس و لرزِ غلامحسین ساعدی در روستایی در جنوب ایران و در حاشیه خلیج فارس – بدون آنکه نامی از روستا ببرد – روایت می‌شود. یا مکانِ رمان اهل غرق منیرو روانی‌پور در جفره‌ی بوشهر است.رئالیسم جادویی مکتبی ادبی با قواعد و اصول مستقل و عام نیست؛ بلکه شاخه‌ای از رئالیسم است که با روش و تکنیکی نوین به ارائه داستان می‌پردازد و برای نخستین بار توسط نویسندگان آمریکای جنوبی به جهانیان عرضه شده است.

این نوع رئالیسم که پس از آمریکای لاتین، در میان کشورهای جهان سوم نیز رواج گسترده‌ای داشته است، به کندوکاو در باورها و اعتقادات بومی و اسطوره‌ای که به‌نوعی با واقعیت‌های روزمره و عینی ادغام شده‌اند، می‌پردازد. در داستان‌هایی که به این شیوه نگارش می‌یابند، عناصر واقعی در کنار عناصر رؤیاگونه، سحرآمیز و اسطوره‌ای به‌نحوی قرار می‌گیرند که خواننده تمایزی میان آنها نمی‌بیند و همه را موضوعاتی واقعی و طبیعی می‌پندارد.

جنوب ایران از لحاظ اقلیمی و مسائل سیاسی اجتماعی بی شباهت به کشورهای آمریکای لاتین نبود؛ درنتیجه اکثر نویسندگان این ناحیه به پیروی از نویسندگان آمریکای لاتین، باورهای محلی خود را وارد داستان‌نویسی کردند و از مسائل سیاسی منطقه‌ی خود سخن به میان آوردند. ورود استعمار انگلیس به منطقه‌ی جنوب و وجود باورهای بومی در جنوب باعث شد رئالیسم جادویی در این منطقه بسیار بیشتر از مناطق دیگر مورد استقبال واقع شود. این سبک داستانی که اعتلای خود را مدیون گابریل گارسیا مارکز کلمبیایی است، در میان داستان‌نویسان جنوب ایران با استقبال گسترده‌ای روبرو شد. در ایران غلامحسین ساعدی در مجموعه‌ی داستانی ترس و لرز، منیرو روانی‌پور در رمان اهل غرق، شهرنوش پارسی‌پور در رمان طوبا و معنای شب، محمود دولت‌آبادی در رمان روزگار سپری شده مردم سالخورده و رضا براهنی در رمان رازهای سرزمین من؛ به‌سبک رئالیسم جادویی طبع‌آزمایی کرده‌اند.  

بی‌دلیل نیست که رئالیسم جادویی را به دنیای دیوانه‌ها تشبیه کرده‌اند؛ زیرا دنیای یک فرد دیوانه هم همین دنیای واقعی است، فقط با زنجیره‌ی عقل و منطق نگاه، بررسی و جمع‌بندی نمی‌شود.خورخه لوئیس بورخس آنجا که دیدگاه خود را در باره‌ی واقعیت بیان می‌کند؛ درواقع رئالیسم جادویی را اینگونه تعریف می‌کند: «هزارتویی می‌بینم که از هزارتوهایی تشکیل شده، هزارتویی گسترده و پُر پیچ‌وخم که گذشته و آینده را در بر‌می‌گیرد و به‌نوعی ستارگان را نیز شامل می‌شود.»[۱]

جنوب رازآلود است. جنوب پر از شگفتی‌های بی‌پایان است. جنوب در هزارتوهای پیچیده‌ای تنیده شده است. جنوب سرزمین تضادها است. بر بستر جنوب آب و صحرا، باد و باران، فقر و غنا، جاری و ساری است. در ژرفای جنوب سنت و مدرنیته هم‌آغوش‌اند. جنوب را نمی‌توان در مقیاس شمال و شرق و غرب یافت. گویی اول جنوب را کشف کردند و بعد سه جهت دیگر را یافتند! و به‌درستی و شایستگی علیرضا حسن‌زاده رئالیسم جادویی و خاستگاه جنوبی آن را برای نادرشاه و دختر کولی انتخاب کرده تا مفهوم آزادی و رهایی و عشق را بیان کند؛ در دنیای که مملو از ایسم‌ها و ایدئولوژی‌ها شده است. او به جنگ کلان روایت‌ها رفته است. رئالیسم جادویی یک واکنش جنوبی است. یک اعتراض به قدرت و به هر نوع استعماری از کهنه و نو. پرخاشی به نظم نوین جهانی! حسن‌زاده در این کتاب عشق را ستوده است. عرفان را تجویز کرده است. بدون آنکه در دام تغزل‌های رمانتیک گرفتار آید. بدون آنکه این استعاره‌ی مفهومی را دستمایه‌ی لودگی‌های بیهوده کند. او کار خود را با خمیرمایه‌ای از سنت‌ شیعی و عرفان ایرانی ممزوج کرده است. کتاب نادرشاه و دختر کولی دکتر علیرضا حسن‌زاده در فروشگاه اینترنتی کتاب رشد اهواز موجود است. شهروندان اهوازی می‌توانند از طریق وب‌سایت www.roshdbook.com کتاب را سفارش داده، هزینه آن را پرداخت نمایند و از طریق پیک موتوری بدون پرداخت هزینه ارسال؛ دریافت کنند.

 

 

پانوشت:

[۱] – خزاعی‌فر، علی (۱۳۸۴)، رئالیسم جادویی در تذکره الاولیاء، نامه فرهنگستان، د ۷، ش ۱، پیاپی ۲۵، ص ۲.