رنگ آمیزی خوص‌ها!

برهم‌کنش متقابل باورهای انسانی و طبیعت پیرامون گاه تا بدان‌جا پیش رفته که جایگاه برخی از اجزای طبیعت را تا حد تقدس بالا برده است. در این میان باورهای دینی نیز نقش ویژه‌ای در این تقدس‌زایی ایفا کرده‌اند. نخل را می‌توان بیشترین چیزی در طبیعت نامید که در این برهم‌کنش، مقدس شده است.در میان مردم عرب نیز نخل به دلیل جایگاه غذایی ویژه و فواید بی‌شماری که این درخت دارد بسیار مورد احترام واقع شده است. امام صادق (ع) درباره نخل می‌گوید: ” اگر غذایى پاکیزه تر از خرماى رطب بود خداوند حضرت مریم علیهاالسلام را به آن راهنمایى و به وى مى خورانید. ” دلیل دیگر مقدس و محترم بودن این است که تقریبا تمام اجزای این درخت به کار می‌آیند. علاوه بر خرما که تقریبا تمام منابع پزشکی بر مفید بودن آن اتفاق نظر دارند، مردم عرب در طی هزاره‌هایی که همزیست نخل بوده‌اند، آموخته‌اند چگونه از برگ، تنه، لیف و دیگر اجزای این درخت استفاده بهینه کرده و محصولات متنوعی تولید کنند.

برگ‌های درخت نخل که از آنها با نام “خوص” یاد می‌شود را می‌توان بیشترین بخش این درخت، پس از خرما دانست که مورد استفاده قرار می‌گیرد. سبدبافی، زنبیل‌بافی، جاروبافی، و تعداد بی‌شمار دیگری از هنرهای دستی، برگ درخت نخل یا همان خوص را به عنوان مواد اولیه به کار می‌گیرند. بسته به هنرمند، نوع محصول، مکان و زمان تولید محصول و حتی بسته به سلیقه مشتری، خوص‌ها قبل از به کارگیری به رنگ‌های مختلف درآورده می‌شوند.مردم عرب به دلیل احترام وافری که برای نخل و برای صنایع و هنرهای وابسته به نخل قائل بوده و هستند، مراسم رنگ‌آمیزی خوص‌ها را با احترام فراوان و با رعایت قواعد خاص و تحت شرایط ویژه‌ای انجام می‌دهند. در طول هزاره‌ها، رنگ‌آمیزی خوص به یک هنر زنانه صرف تبدیل شده و مردان حتی اجازه حضور در مراسم رنگرزی را ندارند. هنرمندان رنگرز، در همه روزهای هفته، به جز روزهای چهارشنبه و جمعه این‌کار را انجام می‌دهند. آنها باور دارند رنگرزی در این دو روز، باعث می‌شود خوص‌ها نتوانند رنگ را جذب کرده و اصطلاحا خوص “ابلق” شود.

علاوه بر ممنوعیت حضور مردان در مراسم رنگرزی، تاکید می‌شود این کار در جایی آرام و بی‌سروصدا و در هوای آزاد انجام شود. رنگرزی در روزهای شرجی نیز به دلیل تاثیرات آب و هوا بر روند جذب رنگ، منع شده است.آنچه از همه بیشتر جلب نظر می‌کند، توصیه‌هایی است که درباره طهارت و پاکیزگی فرد رنگرز و همچنین آرامش روانی او در زمان رنگرزی، وجود دارد. بنابر این رهنمودها که قرن‌ها سینه به سینه میان مردم محلی منتقل شده، عوامل روانی و انرژی‌های مثبت و منفی که ممکن است فرد رنگرز در زمان انجام اینکار به محیط پیرامون خود منتقل کند، تاثیر مستقیمی بر محصول تولیدی او خواهد داشت.

فاطمه شعباوی
مسئول صنایع دستی اداره میراث شهرستان کارون