تولید و اشتغال پایدار ؛ طرح تولید ماهی سی‌ باس آسیایی در آبادان -۱

دکتر لفته منصوری : دیروز درحالی‌که نسیم تُرد اقیانوس هند، در آبادان گرم و مرطوب می‌وزید با هماهنگی دکتر مهرداد محمدی دوست و همراهی دکتر جاسم مرمضی محقق و متخصص تکثیر، پرورش و تغذیه آبزیان؛ دکتر حسن حمدی محقق و متخصص نیشکر؛ مهندس سید کمال میرباقری دانش‌آموخته دام‌پروری و مجرب در شیلات و محیط‌زیست برای بازدید از طرح پایلوت ۴۸ روزه‌ی تولید ماهی سی‌باس آسیایی به آبادان رفتیم.

این سفر به اصرار من و برای دیدن و نشان دادن یک فرصت دیگر مردمی برای تولید و اشتغالِ امیدآفرین و بوم‌زاد در آبادان شکل گرفت. فرصت‌های کارآفرین و اشتغال‌زایی که عاشقشان هستم و هر از چند گاهی که بشنوم مردم برای رهایی از اژدهای هفت‌سر فقر اندیشه یا کاری کردند و به موفقیتی رسیدند، به آنجا سفر می‌کنم و گزارشی می‌نویسم و تا آنجایی که بتوانم پیگیری می‌کنم. میزبان ما در این سفر حاج داود احمدزاده آبزی‌پرور، کارآفرین و عضو هیئت‌رئیسه و رئیس کمیسیون کشاورزی، اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی آبادان بود.

ایده‌ی اصلی طرح «تولید تجاری ماهی سی‌باس آسیایی در آبادان» متعلق به دکتر مهرداد محمدی دوست پژوهش‌گر مرکز تحقیقات شیلات استان خوزستان و حاج داود احمدزاده همکار عملی و اجرایی ایشان در این طرح می‌باشد که با حمایت و همکاری اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی آبادان و پشتیبانی و همراهی جهاد کشاورزی، اداره کل شیلات، سازمان دامپزشکی و نظام‌مهندسی کشاورزی استان خوزستان و دکتر جلیل مختار نماینده مردم آبادان در مجلس شورای اسلامی از تاریخ ۱۴۰۱/۳/۱۹ توسط سید علی موسوی در روستای سادات، صالح عبودی در چویبده و رضا صیمری در روستای بچاچره با فاصله هرکدام ۴۰ کیلومتر و با رهاسازی بچه‌ماهی ۴۵ گرمی در تانک‌ها آغاز شد.

سی‌باس به دلیل رشد سریع، تحمل شوری بالا و تکثیر آسان و پذیرش غذای فرموله جزء بهترین ماهیان پرورشی دنیا محسوب می‌شود که در مدت ۵ ماه به بیش از ۵۰۰ الی ۶۰۰ گرم می‌رسد که مناسب بازار است. پرورش ماهی سی‌باس نخستین بار در مراکز تحقیقاتی تایلند در ۱۹۷۰ آغاز و به‌سرعت در سراسر جنوب شرق آسیا گسترش یافت. در دهه ۸۰ تا ۹۰ میلادی تکثیر و پرورش گونه سی‌باس در کشورهای چین، هند، اندونزی، مالزی، فیلیپین، سنگاپور، تایوان، ویتنام و استرالیا رونق چشمگیری داشته است.[۱]

باس دریایی آسیایی از جهات گوناگون و به علت داشتن خصوصیاتی ازجمله رشد سریع، مقاومت بالا نسبت به شرایط محیطی نامساعد، قابلیت تطابق با محدوده گسترده‌ای از دما و شوری و ارزش اقتصادی بالا، پتانسیل مناسبی برای آبزی‌پروری دارد. این ماهی در طبیعت می‌تواند ۳۰-۲۵ سال عمر کرده و به طول ۱/۸ متر و وزن ۶۰ کیلوگرم برسد. سرعت رشد ماهی باس دریایی آسیایی به‌طور متوسط برابر یک کیلوگرم در سال بوده و می‌تواند طی ۲۴-۶ ماه به‌اندازه بازاری که در محدوده ۳۵۰ گرم تا ۵ کیلوگرم برسد. گوشت این ماهی سفید و لطیف بوده و به قیمت بالایی به فروش می‌رسد. ظرفیت تولیدمثلی این ماهی بسیار بالا است و به تکثیر در محیط اسارت به‌خوبی جواب می‌دهد. باس دریایی آسیایی گوشت‌خوار بوده و در محیط طبیعی عمدتاً از میگو و ماهی تغذیه می‌کند. این نوع ماهی رفتار شب‌فعالی داشته و پیک تغذیه آن در ساعات تاریکی مشاهده می‌شود.[۲]

محل زیست طبیعی این‌گونه دریا است، اما در مصب‌ها و رودخانه‌های مرتبط با دریا یافت می‌شود.[۳] باس دریایی آسیایی هرمافرودیت از نوع پروتاندروس است، بدین معنی که تمام ماهیان جمعیت ابتدا نر هستند، اما زمانی که به سن ۸-۶ سالگی، طول کل ۱۰۰-۸۰ سانتیمتر و وزن تقریبی ۵ کیلوگرم می‌رسند تغییر جنسیت داده و به ماده تبدیل می‌شوند. به‌طورکلی می‌توان گفت که ماهیانی با طول کمتر از ۸۰ سانتیمتر نر و بیش از ۱۰۰ سانتیمتر ماده هستند. البته ماهیان باس دریایی آسیایی پرورش‌یافته در محیط اسارت بسیار زودتر و در سن حدوداً ۲ سالگی به رسیدگی جنسی می‌رسند.[۴]

جفت‌گیری عمدتاً شب‌هنگام انجام‌شده و احتمالاً با چرخه ماه در ارتباط است، چراکه تخم‌ریزی در فصل تولیدمثل عمدتاً بعد از ماه نو یا بدر کامل انجام می‌شود. با توجه به رابطه مد دریا با چرخه‌ی ماه، می‌توان چنین نتیجه‌گیری کرد که تخم‌ریزی بدین منظور در این زمان انجام می‌شود تا مد بزرگ، تخم‌های لقاح یافته را به نواحی مصبی که شرایط برای تخم‌گشایی و تغذیه لاروها مناسب‌تر است، بکشاند.[۵]

باس دریایی آسیایی قابلیت پرورش در شوری‌های مختلف ازجمله آب شیرین، لب‌شور و در سیستم‌های آبزی‌پروری گوناگون از قبیل قفس‌ها، استخرها و سیستم‌های مداربسته را دارد. در مناطق گرمسیری از قفس‌ها یا استخرهای خاکی برای پرورش این ماهی استفاده می‌شود، درحالی‌که در سایر مناطق، سیستم‌های مداربسته برای این کار اولویت دارند.[۶]

در قسمت‌های آینده این گزارش از موفقیت طرحی خواهم نوشت که اگر اراده ملی برای حمایت از آن به وجود آید ثروتی عظیم و اشتغالی پایدار و دوستدار محیط‌زیست برای آبادان، خوزستان و ایران ایجاد خواهد کرد.

 

 

پانوشت منابع:
[۱] – هاشمی، احمدرضا و همکاران (۱۴۰۰)، اثر تراکم بر عملکرد رشد و بازماندگی ماهی سی‌باس آسیایی (Lates Calcarifer) در استخرهای خاکی سایت گواتر، فصلنامه علمی محیط‌زیست جانوری، سال ۱۳، شماره ۲، ص ۲۷۸.
[۲] – کامیار جاوید، رحم‌دل و بهرام فلاحت کار (۱۴۰۰)، مروری بر تکثیر و پرورش ماهی باس دریایی آسیایی (Lates Calcarifer) مجله ترویجی علوم آبزی‌پروری پیشرفته، سال ۵، شماره ۱، ص ۲.
[۳] – همان.
[۴] – همان، ص ۳.
[۵] – همان.
[۶] – همان، ص ۷.