سفیر وحدت در قاره کهن/گزارش سفر دکتر سید احمد موسوی به لاگوس و کانو در نیجریه

مقدمه : نیجریه (به انگلیسی: Nigeria، تلفظ: نایـْجــِریا) یا بطور رسمی جمهوری فدرال نیجریه کشوری است در غرب آفریقا. پایتخت آن آبوجا و بزرگ‌ ترین شهر آن لاگوس است. جمعیت این کشور ۱۷۰ میلیون نفر و زبان رسمی آن انگلیسی است.واحد پول این کشور نایرا است و نیمی از مردم آن که در شمال کشور زندگی می‌کنند مسلمان و نیمی دیگر در جنوب، مسیحی هستند. نیجریه از نظر منابع نفتی دهمین کشور و در میان صادرکنندگان نفت هشتمین کشور است.نیجریه در سال ۱۹۶۰ از بریتانیا مستقل شد و نام این کشور از نام رودخانه نیجر گرفته شده‌ است.نیجریه پرجمعیت‌ ترین کشور در آفریقا و هفتمین کشور پرجمعیت جهان است. این کشور هم‌چنین پرجمعیت‌ ترین کشور جهان با اکثریت سیاه‌ پوست است.پیشینهٔ تاریخی نیجریه به دست‌کم ۹ هزار سال پیش از میلاد بازمی‌گردد و ناحیهٔ بنیو و رودخانه کراس در نیجریه خاستگاه قوم بانتو دانسته شده که مهاجران آن در هزاره‌های نخست و دوم پیش از میلاد از این ناحیه حرکت کرده و در بیشتر مناطق آفریقای مرکزی و جنوبی سکونت گزیدند.

اسلام در نیجریه : مسلمانان‌ كه‌ اكثريت‌ جمعيت‌ نيجريه‌ را در برمي‌ گيرند عمدتاً در شمال‌ زندگي‌ مي‌ كنند و زندگي‌ آنان ‌نشأت‌ گرفته‌ از اسلام‌ است‌ و اكثريت‌ مسلمانان‌ از اهل‌ تسنن‌ متمايل‌ به‌ فرقه‌ مالكي‌ مي‌ باشند.
نيجريه‌ در تاريخ‌ معاصر خود به‌ ويژه‌ سال هاي‌ پس‌ از استقلال‌، شاهد تحولات‌ اجتماعي‌ و فرهنگي‌ فراواني‌ بوده‌ که بیشتر ناشی از حضور جمهوری اسلامی ایران در عرصه فرهنگی این قاره کهن می باشد.آشنائي‌ جوانان‌ نيجريه‌ با جريانات‌ مذهبي‌ ديگر كشورها، گرايش‌ هاي‌ مذهبي‌ آنان‌ را متنوع‌ ساخته‌ است‌. اين‌ آشنائي‌ از طرفي‌ باعث‌ غني‌ سازي‌ آگاهي‌ و اطلاعات‌ مذهبي‌ جوانان‌ و نيز بوجود آمدن‌ زمينه‌ مساعد براي‌ بحث‌ هاي‌ كلامي‌ و گفتمان‌هاي‌ مذهبي‌ بوده‌ است‌ ولي‌ از طرف‌ ديگر مسبب‌ پديد آمدن ناهنجاري هاي‌ فكري‌ و مذهبي‌ گشته‌ است‌. تاسيس‌ كعبه‌ در ايبادان‌ در سال‌ 1997 میلادی، ظهور فرقه‌ قرآنيون‌ و آلوده‌ شدن‌ آئين‌ هاي‌ عبادي‌ كليسا با مراسم‌ جادو و مناسك‌ مرموز اديان‌ بومي‌ گذشته‌ از جمله‌ انحراف هاي‌ نوين‌ مذهبي‌ جامعه‌ قبيله‌ ايي‌ نيجريه‌ است‌.اما با حضور منادیان اندیشه اهل بیت (ع) در آفریقا شاهد شکل گیری برخی فرق نزدیک به تشیع در این کشور بوده ایم که دو فرقه ذیل شاید نماد و جلوه تشیع در این سرزمین پر رمز و راز باشد:

فرقه‌ مهدويه‌ :اين‌ جنبش‌ در قرن‌ نوزدهم‌ تاثيري‌ عميق‌ بر شمال‌ نيجريه‌ گذاشت‌ و ” عثمان‌ دان‌ فوديو ” شخصيت‌ بانفوذ نيجريه‌ و محبوب‌ همه‌ مسلمانان‌ هوسا زبان‌، معتقد به‌ مهدي ‌(ع) بود و اينكه‌ او تنها پيام‌ آور مي‌ باشد و از اينكه‌ خود را مهدي‌ (ع) بنامد هميشه‌ ابا داشت‌.عقیده‌ به‌ مهدويت‌ در شرق‌ نيجريه‌ توسعه‌ يافت‌ و مردي‌ جنگاور به‌ نام‌ رابح‌ به‌ وي‌ كمك‌ كرد كه‌ يك ‌حكومت‌ از معتقدان‌ به‌ مهدويت‌ تشكيل‌ دهد. او همچنين‌ توانست‌ شخصي‌ از اخلاف‌ عثمان‌ دان‌ فوديو به‌ نام”‌هياتو” (Hiato) را با خود متحد كند كه‌ مدعي‌ سلطنت‌ سوكوتو بود. با اين‌ حال‌ هردوي‌ اينها از بين‌ رفتند. رابح‌ درجنگي‌ عليه‌ فرانسوي ها (1900) کشته شد و هياتو هم‌ كمي‌ بعد به‌ دست‌ پسر رابح‌ كشته‌ شد و با از بين‌ رفتن ‌آنها، مهدي‌ گرائي‌ نيز به‌ سرعت‌ رو به‌ افول‌ گذاشت‌ . مضافاً اينكه‌ حضور اروپائيان‌ در اطراف‌ چاد نيز نگراني هاي‌ ديگري‌ را موجب‌ شده‌ بود. با اين‌ همه‌ هنوز هم‌ امروزه‌ نشانه‌ هايي‌ از مهدي‌ گرايي‌ در افكار مذهبي‌ اين‌ مردم‌ باقي‌ مانده‌ است‌.

طريقت‌ اهل‌ البيت‌ (جماعه‌ امام‌ الكاظم(ع):جماعت‌ امام‌ الكاظم (ع) در نيجريه‌ كه‌ خود را طريقت‌ اهل‌ البيت(ع) مي‌ نامند، تاريخ‌ تأسيس‌ و ظهور اين‌جماعت‌ مشخص‌ نيست‌. اعضاء جماعت‌ مي‌گويند، 16‌ سال‌ از عمر جماعت‌ مي‌گذرد ولي‌ به‌ نظر مي‌رسد كه ‌جماعت‌ با برگزاري‌ اولين‌ جشن‌ تولد حضرت‌ امام‌ موسي‌كاظم‌ (ع‌) در سال‌ 1991 میلادی تأسيس‌ شده‌ است‌ . لاگوس‌ محل‌ تأسيس‌ اين‌ جماعت‌ بود كه‌ از لحاظ سنتي‌ و اجتماعي‌ سئوال‌ برانگيز است‌. زيرا شمال‌ به طور سنتي‌ محل‌ پديد آمدن‌ گروهها و جمعيتهاي‌ مذهبي‌ بوده‌ است‌ و شهر شلوغ‌ و اقتصادي‌ چون‌ لاگوس‌ محل‌ مناسبي‌ براي‌ رشد جريانات‌ فكري‌ و مذهبي‌ نبوده‌ است‌. اين‌ گروه‌ هنوز در جامعه‌ مذهبي‌ نيجريه‌ معروفيت‌ چندانی‌ ندارند. برنامه‌ جشن‌ اين‌ گروه‌ به‌ مدت‌ يك‌ هفته‌ مي‌باشد و تحت‌ عنوان‌ “جشن ‌جدنا” (Jadduna Festival) در لاگوس‌ مراسم‌ مي‌گيرند.
رهبري‌ جماعت‌ در ملاء عام‌ ظاهر نمي‌شود و هيچكدام‌ از افراد گروه‌ او را معرفي‌ نمي‌كند فقط مي‌ گفتند كه‌ رهبر ما هميشه‌ مخفي‌ است‌ و خداوند براي‌ هدايت‌ و ارشاد خلائق‌ به‌ وي‌ الهام‌ مي‌ كند. رهبر ما زنده‌ است‌ و فعاليت‌ مي‌كند و وي‌ خود امام‌ كاظم‌ (ع‌) است‌ كه‌ دوباره‌ به‌ دنيا بازگشته‌ است‌. اين‌ گروه‌ در منطقه‌ “بداگري” (‌ (Bad AGRY لاگوس‌ مسجدي‌ و تجمعي‌ دارند.

مدتی پیش جناب حجةالاسلام و المسلمین دکتر سید احمد موسوی مشاور معاونت بین الملل دفتر مقام معظم رهبری به دعوت اندیشمندان و عالمان این سرزمین سفری کوتاه اما پر ثمر به کشورهای نیجریه و اتیوپی داشته اند.در بخش نخست گزارشی از سفر دکتر موسوی به کشور اتیوپی تقدیم خوانندگان شد و اینک بخش سفر دوم ایشان به لاگوس و کانو در نیجریه تحت عنوان ” سفیر تشیع در سرزمین اسرار آمیز ” منتشر می گردد.

دیدار با رئیس شورای افتای نیجریه

14-18/11/92 حجه الاسلام و المسلمین دکتر سید احمد موسوی در ادامه دیدارها در نیجریه، در تاریخ 16/11/92 در ساعت 14:30 به همراه آقایان کوزه چی سفیر ج.ا.ایران و سید باقر سید جوادی رایزن فرهنگی ج.ا.ایران در نیجریه با آقای سید ابراهیم صالح الحسینی رئیس شورای افتای نیجریه و از شخصیت های برجسته نیجریه دیدار و گفتگو نمود.

در این دیدار آقای صالح الحسینی با اظهار خوشحالی از حضور هیات ایرانی، و میهمان ویژه، به تاریخ عشیره خود اشاره کرد و گفت : من هم از سلاله پیامبر اکرم ص هستم و اجداد ما پس از ورود به شهر بورنو در آنجا مقیم شدند و الان نیمی از اهالی این شهر، عرب زبان هستند و زبان محلی آفریقایی در میان ما رایج نیست .

وی افزود: من سه بار با آقای رفسنجانی دیدار کردم و یک بار به جمهوری اسلامی ایران سفر نمودم. من منادی وحدت هستم و از مطالبی که برخی فرصت طلب ها درباره شیعیان می گویند،خرسند نیستم. در عربستان بودم و در دفتر فردی از هیات افتای آنجا، یکی از اعضای آن، فردی از اقوام ما بود که سابقا به عربستان رفته بود و در آنجا مقیم شده بود. کتاب محبی الدین خطیب با نام الخطوط العریضه را می خواست به من بدهد. گفتم این کتاب پر است از تفرقه و اهانت به جمعی از مسلمانان شیعه و این را قبول ندارم و برای کتاب ارزشی قایل نیستم که بخواهم آن را از شما دریافت کنم .این آشنای ما در پایان گفت: اگر می خواهی در عربستان بمانی و بهره ای ببری، بهتر است در این گونه مسایل سکوت اختیار کنی و در پاسخ گفتم: عطایتان را به لقائتان بخشیدم . هیچکدام از ائمه مذاهب، یکدیگر را متهم نمی ساختند و اهانت نمی کردند. این سیره اسلامی نیست. خداوند می فرماید: انا نزلنا الذکر و انا له لحافظون . شیعیان پیروان اهل بیت ع هستند و ما هم همینطور، انکار اهل بیت ع در واقع انکار خود پیامبر اکرم ص است. در خصوص موضوع افک، نظر امام علی ع مشخص است. آن امام در فکر حفظ عزت پیامبر ص بود. عایشه هم ناراحت شد ولی علی ع به فکر آبرو و عزت پیامبر بود. می گویند در بحار الانوار، مطالب نادرستی را به اسلام نسبت داده اند و این نشان از نادرستی شیعه دارد.گفتم: هر نویسنده ای در کتابش با توجه به علایق شخصی اش مطالبی را می نویسد. این که نباید به نام جماعتی از مردم، مذهب و یا مکتبی نوشته شود. پیامبر اکرم ص فرمود:علی برادر من است و این کافی است در عظمت علی و اهل بیت ع .در قاهره، یک شخصیت شیعی را به طرز فجیعی مثله کردند. آیا این یک رفتار اسلامی است؟ شیعه و سنی باید صبر و شکیبایی داشته باشند. من در عربستان درس خواندم ولی هیچگاه متاثر از افکار وهابیت نشدم.

دکتر موسوی :دشمنان ما همیشه در پی دسیسه بوده و هستند. افرادی را اجیر می کند و به اماکن مقدس شیعیان و اهل سنت حمله می کنند

آقای دکتر موسوی: ضمن تبین موارد فوق گفتندمن از دیدار شما خوشوقتم همان گونه که گفتید ما با هم پسر عمو هستیم و هر دو از سلاله پیامبر اکرم ص هستیم. من اعتقاد دارم استکبار وحدت مسلمانان را نشانه رفته وبا برنامه دقیق دنبال فتنه گری است ما مخالف سب هستم مشترکات مسلمانان زیاد است عایشه زوجه النبی ص ……و قرآن زوجات النبی را مادران مومنین قرار داده و نباید کسی سب کند می گویند علی ع هم در جنگ جمل از او به “اماه”مادر من یاد می کرد احترام جای خود و اشتباهات نیز جای خود دارد. در موضوع اتهام تحریف قران، از امام صادق ع نقل است که فرمود: هر گاه در روایت و سخنی منتسب به ما شک داشتید آن را به قرآن عرضه کنید. اگر موافق قرآن بود درست است و اگر مخالف آن بود، پس از ما نیست . واقعیت آن است که دشمنان ما همیشه در پی دسیسه بوده و هستند. افرادی را اجیر می کند و به اماکن مقدس شیعیان و اهل سنت حمله می کنند و بعد می گویند : شیعیان و یا اهل سنت این کار را کرده اند تا بذر تفرقه را در میان مسلمانان بیفشانند.ما در همه مسایل شریعت با یکدیگر همفکر و هم عقیده هستیم و اگر در برخی موضوعات، اجتهادی متفاوت داریم که نباید محملی برای انکار واقعیت و یکدیگر باشد. پیامبر اکرم ص با استناد به قرآن کریم دارای مقامی بس عظیم است و قابل مقایسه با هیچ بشری حتی انبیا و اولیا نیست.

سخنان و نحوه بیان و استدلال آقای دکتر موسوی که مفصل بود و مستدل بود چنان شگفتی آقای شیخ صالح الحسینی را برانگیخت که وی به مباشرش که در مجلس حضور داشت گفت: کاغذ و قلم بردار و آن چه که من از کلام بسیار جالب و ارزشمند آقای دکتر موسوی استفاده کردم را بنویس و ثبت کن. و در همان مجلس شروع نمود به توضیح کاملی از مطالب مطرح شده توسط آقای دکتر موسوی بارها احسنت گفت.

وی در این دیدار، ضمن اعلام خوشوقتی خود گفت : “نحن سررنا بهذا اللقاء و الله نورت وجه المسلمین کما شرحت صدرونا و صدور جمیع اخواننا المسلمین فی نیجریا بالحقیقه انا زرت العراق و سوریه و تجولت فیها و ذهبت الی لاذقیه و قابلت العلماء غیرکم  و الله لم استفد مثل هذه الاستفاده و هذالتسامح و البیان لاینبع الا من اهل بیت (ع) ” از دیدار با شما بسیار خوشوقت شدیم . شما دل مسلمانان را در نیجریه خوشحال کردید و دل ما را نیز شاد.من به کشورهایی چون عراق و سوریه سفر نمودم با شخصیات و علما مختلفی دیدار کردم ولی این گونه از سخنان ایشان مثل شما استفاده نکردم. این نوع  استدلال وفکر بازوروشن و بیان، جز از چشمه زلال اهل بیت ع امکان پذیر نیست .

در ادامه برنامه های تنظیم شده، در ساعت 18 مورخ 16/11/92 آقای موسوی در محل مرکز آموز وابسته به جامعه المصطفی واقع در بخش سولوجا در 60 کیلومتری پایتخت حضور یافت و برای اساتید، طلاب و مردم به ایراد سخنرانی پرداخت. وی در سخنانش با استناد به آیاتی از جمله لاینطق عن الهوی ان هو الا وحی یوحی در باره اخلاق پیامبر اکرم ص درس هایی را بیان داشت.

پیش از سخنان آقای موسوی، یکی از اساتید این مرکز آموزشی، مقاله ای را در وصف انقلاب اسلامی و رهبری انقلاب بیان داشت و آقای ادریس تیجانی مدیر این مرکز، با خوش آمدگویی به میهمانان، توضیحاتی را در باره مرکز ارائه نمود.

در ادامه برنامه های از پیش تنظیم شده، ضیافت شام در سفارت با حضور اعضای سفارت و چند میهمان از شخصیت های نیجریه از جمله دکتر غالی رئیس سابق مجلس نیجریه، آقای آدام آدامو شخصیت معروف رسانه ای نیجریه و از اعضای مؤسسان مؤسسه جامعه المصطفی در نیجریه،و نیز با حضور مشاور رئیس جمهور در امور اسلامی برگزار شد.

در این نشست آقای دکتر موسوی در باره اتهام کشورهای غربی در باره فعالیت های جمهوری اسلامی ایران در غنی سازی اورانیوم اظهار داشت:تمامی مراجع دینی و از جمله رهبرمعظم انقلاب اسلامی، تولید بمب را حرام می دانند و اصولا امروزه قدرت یک کشور به تولید جنگ افزارها نیست. قدرت ایمان و باورهای دینی مردم،به مراتب قدرتمند تر از جنگ افزارهای نظامی است. غربی ها تصور می کردند، ایران توانایی تکنیکی غنی سازی 20درصد را ندارد ولی بعدا مشاهد کردند که در مدت کوتاهی ایران توانست با تکیه بر توانایی علمی ملی خود به این فن آوری برسد و میترسند این دانش هسته ای خود را به دیگران منتقل کنیم و این در واقع و استقلالمان اصل دعواست.آنان می خواهند این دانش تنها در انحصار آنان باشد.وی سپس در باره وحدت مسلمانان مطالبی را عنوان کرد.

آقای دکتر غالی در این نشست ضمن اشاره به فعالیت های خوب و ارزنده جمهوری اسلامی ایران در نیجریه، اظهار امیدواری نمود تا حضور جمهوری اسلامی ایران در این کشور روز به روز بیش تر شود. وی گفت : زمانی بود که صحبت کردن در باره شیعه، مساوی با به خطر انداختن جان آدمی بود ولی به لطف خدا امروزه شیعیان در مناطق مختلف نیجریه حضور دارند .

دکتر موسوی به همراه رایزن فرهنگی ج.ا.ایران در نیجریه در تاریخ 17/11/92 از شهر ابوجا (پایتخت) عازم شهر لاگوس شد و در برنامه هایی که در این شهر برای وی تنظیم شده بود، شرکت نمود.

در ساعت 11 مورخ 17/11/92 در مراسمی که به مناسبت روز ملی ج.ا.ایران در مجتمع آموزشی تایبات برگزار شده بود، شرکت نمود و سخنانی را در تشویق به جدیت در فراگیری علم و دانش برای دانش آموزان این مجتمع آموزشی بیان داشت. در این مراسم چند تن از دانش آموزان برنامه هایی را به زبان فارسی به نمایش گذاشتند.

در حاشیه مراسم، نمایشگاهی از آثار هنری ج.ا.ایران به نمایش گذاشته شده بود و تعدادی از تصاویر مربوط به ایران و هنر ایرانی بین دانش آموزان توزیع شد .

در ادامه برنامه، از حاجیه خانم تایبات رئیس شورای بازرگانی ایران  و نیجریه و مالک مجتمع آموزشی تایبات دیدار و گفتگو به عمل آمد و مطالبی در خصوص نحوه توسعه همکاری های فرهنگی و آموزشی میان نیجریه و جمهوری اسلامی ایران بیان شد . آقای دکتر موسوی در یک اقدام ابتکاری، صفحه ای از قرآن کریم را  که جلوی ایشان گذاشتند تبرکا برای بیان شرح حال حاجیه خانم تایبات به طور تصادفی گشود، آن صفحه شامل آیاتی در باره  زنان پیامبر اکرم ص بود. حاجیه خانم تایبات نیز در حالی که در سن 95 سالگی خود است،در نیجریه به عنوان مادر شناخته می شود.

سپس آقای موسوی در محل مسجد محله مدینا حضور یافت و برای جمعی از نمازگزاران و امام جماعت موقت این مسجد، سخنانی را در باره اسلام و اخلاق اسلامی ایراد کرد . مشاور دفتر رهبری در امور بین الملل همچنین در تاریخ 18/1/92 با جمعی از شیعیان مناطق جنوب و غرب نیجریه در محل رایزنی فرهنگی دیدار و گفتگو نمود و به برخی از مشکلات عمومی که  نمایندگان شیعیان جنوب و غرب در نشست با وی مطرح نمودند، توجه نمود.

آقای احمد الصفا به نمایندگی از تشکل نمایندگان شیعیان جنوب و غرب نیجریه گفت : شیعیان در جنوب و غرب نیجریه در 8 ایالت پراکنده هستند ولی در شمال نیجریه به رغم اکثریت شیعیان اما در 6 ایالت پراکنده هستند .

وی گفت: ما شیعیان نیجریه، با انقلاب اسلامی ایران متولد شده ایم و خود را فرزندان این انقلاب می دانیم . تلاش ما این است که جمهوری اسلامی را در کشورمان معرفی کنیم. و در این راه با چالش های فراوانی مواجه هستیم. ما رسانه شنیداری و دیداری به زبان یوربا که مخصوص مسلمانان جنوب و غرب نیجریه است نداریم.به زبان انگلیسی نیز هیچ رسانه درخوری نداریم. با این وصف که در مناطق جنوب و غرب نیجریه زبان انگلیسی بیش تر کاربرد دارد بر خلاف شمال نیجریه که اکثریت علما تقریبا آشنا با زبان عربی هستند .

وی افزود : این نشست های مستمری که الان به طور ماهانه در رایزنی فرهنگی با حضور نمایندگان شیعیان در مناطق مختلف برگزار می شود، مرهون تلاش آقای سید باقر سید جوادی است . ما قبل از آمدن ایشان، حتی خودمان را هم نمی شناختیم و کمتر از حال و روز برادران و دوستان خود آگاهی داشتیم. کسی ما را با جمهوری اسلامی ایران آشنا نمی ساخت ولی امروز به برکت این تشکل، شخصیتی مثل شما را در جمع خود شاهد هستیم و از این جهت بسیار شکرگزار هستیم. وی گفت : یکی از مشکلات اساسی ما در بخش آموزش است.

در مناطق جنوب و غرب نیجریه، مسیحیان قدرت آموزشی را در دست دارند و فرزندان ما عموما در مدارس آنان درس می خوانند . آقای سید جوادی رایزن فرهنگی ج.ا.ایران در این خصوص طرح های خوبی را پیش بینی کرده است و از جمله آن دعوت از سرمایه گزاران ایرانی برای تاسیس مدارس غیر انتفاعی در نیجریه است ولی ظاهرا هنوز اراده جدی در این خصوص دیده نشده است. آن چه که ما شاهد آن هستیم ظاهرا تمامی حمایت های جمهوری اسلامی ایران به مناطق شمال نیجریه متوجه است و از ما غفلت شده است. ما طرح تاسیس نمایندگی جامعه المصطفی در مناطق جنوبی را با همفکری رایزن فرهنگی ارائه کردیم ولی پاسخی دریافت نکردیم .

حجه الاسلام و المسلمین دکتر موسوی با بیان مطالبی در باره چگونگی ایثار بزرگان دین در راستای تقویت باور دینی مردم، ترویج دین و آشنا سازی مردم یک وظیفه بزرگ دانست و از تلاش اعضای تشکل با وجود مشکلات فراوان قدردانی کرد .

وی افزود : انقلاب اسلامی ایران نیز ثمره 250 هزار شهید و ایثار افرادی است که در راه پیروی از دین، مقاومت و ایستادگی کردند. و امروز آوازه آن در اقصا نقاط جهان شنیده می شود. وی گفت : من مشکلات شما را شنیدم و آن را در ایران مطرح خواهم کرد .  آقای دکتر موسوی در ساعت 13:30 روز 18/11/92 پس از استقرار در محل پاویون فرودگاه بین المللی مرتضی محمد، با بدرقه رسمی اعضای رایزنی فرهنگی عازم کشور اتیوپی شد.

 

بازتاب سفر دکتر موسوی در میان شخصیت های مسلمان کشور نیجریه:

1-نظر حجه الاسلام و المسلمین ضیایی نماینده جامعه المصطفی در نیجریه:همه جلسات بسیار خوب بود و جلسه با اساتید  دانشگاه خوب و مؤثر بود و از لحاظ روحیه بسیار تاثیرگذار بود و مورد استقبال همه واقع شد.خوش درخشیدند ولی زمان سفر که به برنامه ها اختصاص داده شد،بسیار کوتاه بود. امید است در آینده باز هم حضور ایشان را در نیجریه داشته باشیم .

2-حجه الاسلام دکتر ادریس تیجانی فارغ التحصیل دانشگاه جامعه المصطفی و مدیر دانشسرای وابسته در سولوجا (نیجریه):آمدن این سلاله رسول خدا،برکاتی را برای ما آورد.سخنرانی ایشان بسیار عالی و همه اساتید و دانشجویان خوشحال شدند و امیدواریم حضور ایشان را باز هم در نیجریه  داشته باشیم. واقعا برای ما نعمت بود.

3-حجه الاسلام شیخ حمزه،از شخصیت های برجسته روحانی شیعه نماینده مجمع جهانی اهل بیت (ع) در شهر کادونا – نیجریه : صدای دلنشین ایشان را فراموش نخواهم کرد.برنامه بسیار خوب و جالب و بسیار مؤثری بود. سخنانش بسیار مفید بود. با این که شخصیتی بزرگ هستند اما همانند یک فرد عادی با مردم برخورد داشتند.

4-شیخ محمد نورداس از شخصیت های برجسته روحانی شیعه در کانو و مسئول مؤسسه الرسول ص:ایشان ما را مورد تفقد خود قرار دادند و سخنرانی ایشان در دانشگاه و برای اساتید و دانشجویان بسیار عالی بود و به طور کلی سفر ایشان مفید و ارزشمند بود .

5-ابراهیم مؤذن،از دانشجویان جامعه المصطفی در ایران و کارمند سابق رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران در نیجریه : حضور ایشان در نیجریه بسیار ارزشمند بود و انشاء الله مایه برکاتی برای ما و دانشجویان خواهد شد و امیدواریم باز هم ایشان را در نیجریه ببینیم .

6-دکتر مبارک استاد دانشسرای جامعه المصطفی در کانو – نیجریه : همه خوشحال شدیم از آمدن ایشان، همه تقدیر کردند.انشاء الله بازهم به نیجریه می آیند.سفر خیلی مثبتی بود. سخنرانی ایشان در دانشگاه خیلی تاثیرگذاشت. آنچه را که در باره اسلام و انقلاب اسلامی در جمع اساتید و دانشجویان مطرح کرد،بسیار تاثیرگذار بود. جلسه با جان شین امیر کانو بسیار خوب بود. ایشان هم صحبت های خوبی کرد و مبادله انگشتر بسیار کار ابتکاری و ارزشمندی بود.

7.سید خضر مدیر مرکز آموزش جامعه المصطفی در کانو و از شخصیت های شیعی شهر کانو : آقای دکتر غالی رئیس سابق مجلس نیجریه با من تماس گرفت و از شگفتی اش در باره شخصیت آقای دکتر موسوی گفت : ایشان فرد بسیار جالب و دانشمندی است . همه ما از آمدن ایشان خوشحال شدیم و سخنانش بسیار جالب بود. دانشجویان از آن به عنوان یک واقعه نقل قول می کنند . نحوه تفسیر آیاتی از کلام الله مجید به گونه ای زیبا بود، که گویی آیات را از نو می شنویم .