تقابل متون ادبیت با ایدئولوژی

عارف خصافی :هر چند ایدئولوژی ٬تکنیک ها و سبک های ادبی را برای بیان مقاصد خود فراوان به کار می گیرد ؛ اما فردیت خلاق هنرمند ٬ پای از مرزهای بسته ی ایدئولوژی بیرون می گذارد و منجر به خلق متن هایی می شود که متن خلاقه ی ادبی را از متن عریان ایدئولوژیک متفاوت می کند . برخی از این تفاوتها از این قرارند:

۱_ خاستگاه متن: محتوای متن ادبی بیشتر بر دریافت و تخیل فردی متکی است ولی محتوای متن ایدئولوژی متعلق به حافظه ی گروهی است و بر ارزش ها و عقاید جمعی پا فشاری می کند.

۲- زیبایی شناختی:اثر ادبی ٬بر اولویت های زیبایی شناسیک محض اصرار دارد اما نوشتار ایدئولوژیک بر مبانی اعتقادی و ارزش های گروهی اولویت می دهد و امور جمالی را برای بیان عقاید گروه اجتماعی بخدمت می گیرد.
که باعث می شود متن با افول ارزش های ایدئولوژیک ٬ تاثیر خود را از دست دهد.

۳-مسأله ی معنی :متن ادبی ٬ چند معنا ٬متشابه٬نمادین٬تاویل پذیر و چند وجهی است؛ابهام گوهر ذاتی آن به شمار می رود اما متن ایدئولوژیک ٬قاطع و صریح و گاه چنان تک معنا می شود که قطعیت در آن به قشریت می انجامد . متن ادبی درنگ آفرین و انعطاف پذیر ٬ حیرت آور و تأمل بر انگیز است در حالیکه متن ایدئولوژیک ٬ شتاب ناک ٬تند ٬سخت گیر و انگیزاننده است.

۴-تاریخ مندی :متن ادبی قابلیت بیش تری برای مکالمه با نسل های مختلف تاریخ فراهم می کند. ولی متن ایدئولوژیک ٬ به جهت تک صدا بودن ٬دامنه ی مکالمه را در میان افراد گروه و هواداران عقاید٬ محدود می سازد به این دلیل از دوام و جاودانگی کم تری در گذار زمان برخوردار است و چون بر ارزش های گروه اجتماعی خاص تاکید دارد ٬با افق انتظارات نسل های جدید یا با دیدگاه های دیگر گروه های اجتماعی ٬ هم خوان نخواهد بود.

۵-کار کرد متن : متن ایدئولوژیک مهار کننده ٬ نهاد ساز ٬ تثبیت کننده ٬سلطه آور ٬هژمونیک٬اجبار گر٬و سرشار از باور و اعتقاد است. و سخت در تلاش است تا نشانه ها را به عنوان شاخص های اجتماعی گروه ٬تبیین و تثبیت و تک صدا کند؛ اما متن ادبی در کار بازی با نشانه ها و خنثی سازی آنهاست . از رهگذر بازی با نشانه ها ٬مجازها و معانی مبهم و مجمل و تاویل پذیر متولد می شوند که خود بخود صراحت و معنا داری و حرکت متن را کند می کنند.

منبع:
-سبک شناسی ؛دکتر فتوحی

– آشنایی با نقد ادبی معاصر عربی ؛تالیف دکتر نجمه رجائی ؛قسمت زیبایی شناسی و موضوع