” تزکیه ” در کلام حضرت فاطمه زهراء(س) / محمد عتابی

مطالعه در وضعیت کشور هایی که عنوان پیشرفته را یدک می کشند نشان می دهد که‌پیشرفت اقتصادی و صنایع و فن آوری در این کشورها باعث پیشرفت اخلاقی نشده است .بلکه شاهد مشکلات و معضلات اخلاقی و اجتماعی بی شماری هستیم. معضلاتی همچون سیر صعودی خودکشی، پوچی و بی هدفی و بی رحمی نشانه هایی است که علامت سقوط آدمی به پستی حیوانی است. چرا که تمام تلاش بشر دراین جوامع به وجود مادی و پاسخ به نیازهای مادی بسنده شده است. انسانی که در «احسن تقویم» و به بهترین شکل و محاسبه ای دقیق طبق قدرت الهی پا به عرصه وجود نهاده است.  لهذا برای جلوگیری از سقوط به تاریکی های «اسفل سافلین» ضرورت تمسک به آموزه های پیامبران الهی وبه ویژه پیامبر اعظم (ص) وامامان معصوم(ع) دو چندان می نماید. در این میان استفاده از سیره و روش عملی معصومین (ع) ما را زودتر به سرمنزل مقصود می رساند .چرا که این بزرگواران با زندگی و سخن و سکوت خود به صورت عملی نقشه راهی فرا روی بشریت قرار داده اند که همان «صراط مستقیم» وراه راستی است که درپیش گرفتن آن انسان را به سرمنزل مقصود و هدف وغایت خلقت به سلامت می رساند.

مفهوم و معنای تزکیه وتهذیب:

تزکیه با اندکی چشم پوشی می توان معادل پاک نمودن وجود دانست. وتهذیب معادل ومعنایی مترادف برای آن در ذهن متبادر می سازد. تزکیه و تهذیب همان آراستن وجود  و درون است و پاک کردن عالم روح وجودی انسان از ناراستی ها و کژی هاست. حضرت امام خمینی (ره) درمورد معنای تزکیه می فرماید: « پس جهاد نفس که جهاد بزرگ است، عبارت است از غلبه کردن انسان بر قواى ظاهره خود و آن ها را تحت فرمان خالق درآوردن و مملکت را از لوث وجود قواى شیطانى و جنود آن خالص نمودن[۱].»

ضرورت تزکیه تهذیب نفس:

تهذب و تزکیه نفوس بزرگ ترین هدف پیامبران بوده کماینکه در قرآن مجید نیز از آن به عنوان بزرگترین هدف وغایت رسالت پیامبر اسلام(ص) معرفی شده است.[۲] ودر آیات دیگری هم بر اهمیت تزکیه تأکید فرموده است.در آیه‌ ی ۱۰ سوره مبارکه شمس می خوانیم« قَد أفلَحَ مَن زکّی ها; هرکس به تزکیه نفس روى آورد، رستگار شد»

در روایات واحادیث پیشوایان معصوم (ع) هم به اهمیت تزکیه و تهذیب نفس توجه و عنایت ویژه شده است  حضرت على(ع) مى فرماید: «طوبى لِمَن عَصى فرعون هَواه و أطاع موسى تَقواهُ أو عَقلِه; خوشا به حال آن کس که با فرعون هواى نفس خود مبارزه کند و موساى عقل و تقواى خود را اطاعت کند.» آری رشد وتعالی انسان بدون تزکیه و تلاش برای خودسازی ممکن نیست؛بنابراین اصل است که علمای بزرگ که سالکان راه امامان معصوم (ع) هستند به این موضوع توجه نموده اند.امام خمینی(ره) می فرماید: «ما تا خودمان را اصلاح نکنیم، نمى توانیم کشورمان را اصلاح کنیم.»

زندگانی حضرت زهرا(س) نشانگر راه تزکیه

تاریخ  زندگی پر بارو برکت  حضرت زهرا (س) بیانگر زندگی زنی است که بر  تارک زمان و مکان خلقت آدمی می درخشد و زندگانی انسان ها را با وجود خود روشنی می بخشد و مسیر را به انسانهای حق جو می نمایاند .وجود مقدس حضرت زهرای مرضیه (س) از همان ابتدای تولد زکی و پاک بود و خود در سراسر زندگی درخشان خود در این راه تلاش می کرد و قدم در مسیری می نهاد که رسول الله (ص) گام گذاشته بود.

 در مسیر خود سازی و تزکیه اولین گام را خودشناسی دانسته اند و زهرای اطهر از بدو خلقت گوهر وجود را شناخته بود و برای صیانت وصیقل بیشتر آن قدم به قدم طبق تکلیف الهی پیشرفت تا آنکه در راه وظیفه الهی شربت شهادت نوشیده والگویی برای تمام انسان های حق جو شد .

او در دوران کودکی از سوی پیامبر اعظم (ص)  به لقب با اهمیت« ام ابیها» مفتخر گشت وبه عنوان حامی و یاور رسول الله (ص) قدم اول را با سرافرازی برداشت. در معرفی حضرت زهرا (س) به عنوان (ام) معنایی نهفته است و آن اینکه  راه زن به سوی تزکیه و رستگاری از راه مادری می گذرد او در  ابتدای راه زندگی ودر اولین فرصتی که رسول الله (ص) مناسب دانست قدم در مسیر زندگی مشترک با حضرت علی (ع) ، نخستین مرد با ایمان گذاشت.مردی که اگر او نبود همتایی برای حضرت زهرا وجود نداشت .آری حضرت زهرا (س) با زندگی خود راه تزکیه و رستگاری را می نمایاند او به همه اعلام کرد که برای زکیه بودن و زکیه ماندن و خود سازی باید در کنار مردی شایسته قرار گیرد که همقدم با او مسیر آینده را ترسیم کند، مسیری که به ترسیم جهانی شایسته ودر خور زندگی انسان باشد،چرا که زندگی مشترک با هدف متعالی، شایسته مقام انسان است و گرنه این صورت از حیات انسان ها با سایر موجودات مشترک است .

بنابراین حضرت زهرا ، بنابه تعالیم پیامبر برای رستگاری و زکی و پاک بودن زندگی رهبانی همراه با تجرد در پیش نگرفت .عنوان دخت پیامبر بودن او را از هدف اصلی یک زن یعنی مادر بودن و پرورش انسان باز نداشت بلکه او فرزندانی را پرورش داد که خود الگوی مردان و زنان عالم شدند مردانی چون  حسن و حسین (ع) و زنانی همچون حضرت زینب و ام کلثوم (س) ستارگانی که بر تارک آسمان جهان می درخشند و وجود مقدس شان جهان تاریکی ها را روشنی و به حیات معنای مقدس می بخشند.

 حضرت زهرا (س) گرچه در ابتدای راه زندگی، حیات مشترک را شروع کرد و مادر شد اما سایر وظایف وتکالیف  را به عنوان زن در جامعه  فراموش نکرد او با اینکه می فرمود برای زن  همان بهترکه هیچ مردی اورا نبیند ونشناسد،اما در هنگام ضرورت همراه باسایر زنان مسلمان به عنوان « پرستار» به کمک جنگجویان  می شتابد و این نوع جهاد را برای تزکیه و خودسازی زن مسلمان لازم می داند. ایشان وظیفه تعلیم وتربیت سایر زنان وآشناسازی آنان را با آموزه های اسلام را جزء تکالیف خود می دانست. دراین راستا زنان مدینه را گرد می آورد و شنیده های خود را به عنوان «حدیث» از پیامبراکرم(ص) نقل می کرد وبه آنان می گفت. تا آنان نیز چنان کنند. در تکمیل این وظیفه خطیراست که به نگارش و تدوین «مصحف زهراء» می پردازد. مصحف همان کتابی است که دخت پیامبر(ص) مجموعه احادیث، احکام و اخباری که از پدر شنیده و آن ها را دراین مجموعه مقدس برای « امامان امت (ع)» به یادگار می گذارد تا چراغی فراروی انسانیت باشد.

حضرت زهرا (س) راه‌ رسیدن به تزکیه و خودسازی را عمل به راه ورش وسنت پیامبر اکرم(ص) می دانست.ایشان از تجمل پرهیز می کرد چرا که مورد پسند خداوند ورسولش نبود.و….

آری؛ در سیره زهرای اطهر (س)تقدم و تأخر و جدا شدن فرد از جامعه دیده نمی شود.چراکه ایشان جهاد اکبر ومبارزه با نفس را در ظرف زندگی اجتماعی ودر میان همین زندگی عادی می داند.ریاضت وزهد را در دورن زندگی خانوادگی جاری می کند. در روزوشب به عبادت وراز ونیاز می پردازد؛ به طوری قدم های مبارکش متورم می شد. وحتی عایشه هم دراین مورد لب به اعتراف می گشاید ومی گوید« عابدتراز فاطمه درمیان این امت نیست….» حضرت فاطمه زهرا (س) در نمازها و راز و نیازهایش روش وغایت خودسازی و تهذیب نفس در قالب دعا اینگونه معرفی می کند.

الف) قناعت: «اللهم قنعنی بما رزقتنی»، « اللهم لاتعنی فی طلب مالم تقدر لی » . حضرت زهرا (س) آغاز دعایش را با واژه ی مقدس«اللهم» شروع می کند چرا  مبداء و غایت همه عرفان خداست وهدف از خودسازی وتزکیه رسیدن به مقام قرب الهی است.آن حضرت‌ در ابتدای دعایش «قناعت» را از خدا مسئلت می نماید. چراکه با رسیدن به این ملکه روحی است که انسان در واقع قدم اول را برای رسیدن به سایر موارد بر داشته است. قناعت روحی باعث آرامش  جسمی و روانی می شود. آن حضرت از خداوند می خواهد اورا یاری دهد که اموری که برایش مقدر نشده است را درخواست نکند وبرای رسیدن به آن تلاش بیهوده نکند.

ب) سلامتی جسمی وروحی: «اللهم ارزقنی العافیه وعافنی ابدا ما ا بقیتنی» از نظر حضرت زهرا(س) یکی از اهداف تزکیه سلامت جسمی و روحی  است . و این سالم بودن روح جسم برای نیل به اهداف الهی لازم می داند. با داشتن جسم ورحی سالم و شاداب است که می توان در راه خدا وبرای خدا در درطول حیات تلاش کرد وبه سرمنزل مقصود رسید. انسان های سالم هستند که جامعه ای سالم را تشکیل می دهند لذا ایشان آن را خالصانه از خدای متعال درخواست دارد وبه ما اهمیت موضوع را یادآور می شود.

ج) عبادت: « اللهم فرغنی لماخلقتنی » خداوند می فرماید که جن و انس را نیافریدم مگر برای عبادت. بنابراین غایت و هدف آفرینش پرستش است. پرستش یعنی تلاش برای آنچه مورد پسند ورضایت خداوندست.حضرت زهرای اطهر (س) داشتن وقت و زمان لازم برای آنچه خداوند به عنوان هدف خلقت انسان می داند را از خداوند جهان آفرین مسئلت کرده است. و این درس بزرگی است برای رهروان طریقت پرستش و بندگی.

 د) دوری ازامور سرگرم کننده دنیوی:« ولا تشغلنی بما تکفلت لی به » . انسان در سیر به سوی خداوند قطعا با اموری سرگرم کننده مشغول می شود که مانع راه او خواهند شد لذا همچون حضرت زهرا(س) باید ازخداوند توفیق بخواهیم که به این بازیچه های دنیوی سرگرم نشویم واز هدف ومقصود اصلی بازنمانیم.

شناخت ابعاد شخصیتی ومعرفی راه وروش و سیره‌ آن حضرت در قالب صفحاتی چند و قلمی ناتوان از عهده وتوان نگارنده خارج است. شخصیتی که حضرت حجه بن الحسن العسکری(عج) آن الگو خود دانسته است.  چگونه می توان با این موجزشناخت. شاید قدم اول برای رهیافت به سیره آن حضرت ؛ پاک بودن وپاک زیستن وتزکیه ودر یک جمله گام نهادن در اطاعت معبود ودوری از نافرمانی ومعصیت اوست. چرا که با این روش خالصانه است که خداوند مارا  با ندانسته هایمان آشنا می سازد. وبه راه روشن وخط مستقیم وصل به او که همانا راه وروش پیشویان معصوم(ع) است را آشکار می نماید.