او یک “محسن” بود

نعیم حمیدی : ۲۸ اسفند یادآور عروج آسمانی عالم بصیر ، اندیشمند دوراندیش و عارف واصل ،‌زنده یاد علامه سید محسن شفیعی طاب ثراه است.به مناسبت نخستین سالگرد این چهره ماندگار خوزستان و در راستای معرفی شخصیت برجسته وی ، یادداشتی مختصر تقدیم علاقمندان ، دوستان ، شاگردان و همراهان ایشان می گردد تا گامی هر چند کوچک در مسیر معرفی عالمان این سرزمین باشد

شاید بهترین آغاز و دیباچه برای این یادداشت همان نام سید باشد. محسن گرچه بیشتر به مفهوم “نیکوکار” و اسم فاعل برای واژه “احسن” از باب افعال در فرهنگ عمومی جا افتاده اما در قرآن به سه معنای انجام دادن کار نیک ، رفتار صالح، نیکی کردن به دیگران، به زیبایی انجام‌ دادن کاری در شکل کامل‌ آن به کار رفته است لیک نهفته بودن “زیبایی” در شکل و محتوای واژه “محسن” از جهت باطن و رفتار بیش از هر چیز در ذهن علمای لغت تداعی می گردد . هنگامی که در دعا خطاب به پرودگار جهان می گوییم “یا قدیم الاحسان” بدین معناست که احسان برای خدا صفت مشبه و یک امر ذاتی است

آنگاه به زیبایی مُبطن در واژه محسن پی می بریم که در صدد بیان و معرفی صفات و ویژگی های زیبا و اَحسن در *”مُسمی”* باشیم.

براساس نظام آفرینش و اراده خداوند متعال برخی صفات در نهاد و فطرت انسان به ودیعه گذاشته شده تا سیر او به اوج قله کمال تسهیل گردد. از این ویژگی های درون نهاد آدمی ، زیباخواهی و زیباجویی است آنگونه که حضرت امیرالمؤمنین (ع) می فرماید: «إن الله جمیلٌ یُحِبُّ الجمال، و یُحِبُّ اَنْ یَری اَثَر النِعمه علی عَبْدِه» خداوند زیباست و جمال و زیبایی را دوست دارد و همچنین دوست دارد که اثر نعمت‌های خود را در مردم مشاهده نماید» (کافی، ج۶، ص ۴۳۸) در واقع‌ خداوند متعال “حسِ مُحسن” بودن را برای درک زیبایی ها و بسط آنها در درون و فطرت انسان کارگذاشته تا زمینه ساز تکامل و بهره مندی بیشتر از نعمت ها و مواهب طبیعی و معنوی گردد

دین اسلام، تأکید زیادی بر ضرورت برجسته سازی زیبایی ظاهری و باطنی انسانها دارد و از انسان می خواهد از زینت های دنیوی در مسیر تکامل اخلاقی و معنوی خویش استفاد کند . از این رو، از انسان می خواهد هنگام عبادت با بهترین لباس های خویش حاضر شود. اسلام، زیبایی های وجودی، افعالی، ظاهری و باطنی را در جهت هدف خلقت که همان عبودیت است، مورد توجه قرار می دهد.

عده ای که تنها ظاهر آموزه های دینی می بینند، همواره بر این اندیشه اند که باید از زیبایی ها دوری جست ،زیرا اینان براین باورند میان اسلام و زیبایی نوعی تقابل و تضاد حاکم است که از مسلمانان می خواهد از دنیا و همه مظاهر زیبا و شکوه آن پرهیز نمایند ، این نگاه مّضیّق به تحجر ، دگم اندیشی و قشریگری منجر می گردد که بارها حضرت امام عالمان دینی را از آن برحذر داشته و به آنان نهیب زدند

برخی دیگر با تأکید بر اصل زیبایی خواهی فطری، پای شان را از مراحل تعادل فراتر گذاشته و به بهانه عدم تنافی و تناقض تعالیم آسمانی و زیبایی، غوطه ور در تجملات دنیوی شده و در عمل این تلقی را بشکل دنیاگرایی مفرط بروز می دهند. این باور در نهایت به شکل “اتراف” و “ثروت اندوزی” بی حد و حصر خودنمایی خواهد کرد که در قرآن کریم از طیف مذکور به *”مترفین”* تعبیر شده که از دیدگاه حضرت امام خمینی ره بمعنای “مرفهین بی درد” می باشد
سید محسن شفیعی در عمل و گفتار هیچ گاه گرفتار این دو برداشت انحرافی از زیبایی یعنی “متحجرین” و “مترفین” نشد و چون نام خود همیشه “محسن” ماند

اما در فرهنگ قرآنی و معنای صحیح ، واژه «زیبایی» عبارت است از نظم و هماهنگی که همراه عظمت و پاکی، در شیئی وجود دارد و عقل و تخیل و تمایلات عالی انسان را تحریک می کند و لذت و انبساط پدید می آورد. همچنین در تعبیر دیگری ،زیبایی به مفهوم شکوه و زینتی که بر تصاویر و معانی واقع می شود ،‌ تعریف شده است . با این مقدمه اکنون به برخی صفات و ویژگی های زنده علامه حاج سید محسن شفیعی که منطبق بر نام و برگرفته از سیرت و سیره اوست اشاره و هر کدام را با اختصار شرح خواهیم داد

۱- همچون سایر عارفان صاحب دل ، جان و دل حاج سید محسن به ایمان و باور عمیق به خداوند متعال جلا و زیبایی یافته بود زیرا که یک از ویژگی ها و دستاوردهای مهم ایمان، آراسته شدن دلهایی است که از ژرفای درون برخوردار از آن باشند. خداوند در سوره حجرات می فرماید: وَلَٰکِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمَانَ وَزَیَّنَهُ فِی قُلُوبِکُمْ وَکَرَّهَ إِلَیْکُمُ الْکُفْرَ وَالْفُسُوقَ وَالْعِصْیَانَ ۚ أُولَٰئِکَ هُمُ الرَّاشِدُونَ «ولی خداوند ایمان را به دلهایتان دوست داشتنی قرار داد و ایمان را در دلهای شما با زیبایی بیاراست و کفر و فسق و معصیت را برای شما زشت و کراهت بار ساخت.» منظور از محبوب و زیبا قرار دادن ایمان، این است که ایمان را به جمالی آراسته است که قلب های ایشان را به سوی خویش جذب می کند؛ به گونه ای که از عصیان و کفر و زشتی که در مقابل ایمان است، دوری می گزینند. حاج سید محسن هم قلب اش زینت یافته به ایمان بود هم با جذب دیگران این زیبایی را تکثیر می کرد.

۲- گذشت و بخشیدن بدون منت از مختصات برجسته و عام سید محسن شفیعی در قامت یک‌انسان خودساخته و پرورش یافته در مکتب اهل بیت علیهم السلام است که وی را به شمع محفل اهل ایمان بویژه جوانان تبدیل کرده بود و در واقع آیین تشییع و بدرقه پیکر این عالم زاهد در سال گذشته مظهر و گواه روشنی بر این مدعاست. جالب است بدانیم قرآن کریم بر زیبایی برخی از آرمانهای اخلاقی و ارزشهای انسانی تأکید می کند و درباره بخشش و گذشت از دیگران خطاب به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید:فَبِما رَحْمَهٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلینَ. این آیه ناظر به حوادث غزوه احد است، با مراجعت مسلمانان از احد، کسانى که از جنگ فرار کرده بودند، گرداگرد پیامبر را گرفته و ضمن اظهار ندامت، تقاضاى عفو و بخشش مى‏کردند.خداوند در این آیه عفو عمومى آنان را صادر و پیامبر اسلام با آغوش باز، خطاکاران توبه کار را پذیرفت. از فرمان عفو عمومى، براى زنده کردن شخصیت مسلمانان و تجدید حیات فکرى و روحى آنان دستور مى‏دهد که باز هم «در کارها با آنها مشورت کن و رأى و نظر آنها را بخواه» (وَ شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ. با مرور این آیه به نتیجه می رسیم که عفو و بخشش عامل احیای دوباره افراد و جامعه و سرزندگی آن است و شخصیت هایی که براساس سنت قرآنی اهل بخشش باشند در واقع عامل زنده کردن معنوی مجدد افراد می باشند .البته نباید فراموش کرد، در مکتب زنده یاد سید محسن ،‌ بخششی زیباست که توأم با سرزنش و ملامت نباشد بنابراین، همان طور که حضرت ثامن الحجج امام رضا (ع) در تفسیر آیه فوق فرموده اند، عفو و بخشش زیبا آن گذشتی است که همراه مؤاخذه و سرزنش نباشد: «عفو و بخشش بدون سرزنش جمیل است.»

۳- بردباری و شکیبایی بر جفای دوستان ، ظلم بدخواهان ، نامهربانی روزگار و در یک کلمه استقامت زیبا ، خصلت برجسته دیگر زنده سید محسن شفیعی است که از وی شخصیتی ذی نفوذ ، مردم دوست و با جاذبه حداکثری ساخته بود . جهت فهم این موضوع بازهم نگاهی به آموزه های قرآن کریم می اندازیم که در توصیف صبر به زیبایی و فرمان به آن می خوانیم : فَاصْبِرْ صَبْرًا جَمِیلًا «ای پیامبر ،صبری زیبا پیشه کن.» در واقع استقامت زیبا آن است که به هیچ کس غیر از خدا شکوه نکنی ؛ بگونه ای که جز او کسی از مصیبت و گرفتاری انسان با خبر نباشد. صبر جمیل و زیبا به مفهوم شکیبایی زیبا و قابل توجه است که استمرار و تداوم داشته باشد و ناامیدی به آن راه نیابد و با بی تابی ،‌جزع و شکایت و آه و ناله همراه نگردد.

زنده یاد علامه محمدتقی جعفری فیلسوف و حکیم بزرگ معاصر پیرامون زیبایی بردباری می گوید: «اگر چه زیبایی تحمل و شکیبایی نمود نقاشی و منظر طبیعی ندارد، ولی از آن زیبایی برخوردار است که هرگونه زیبایی را معنا و محتوا می بخشد. انسان بردبار و شکیبا که درونی آرام و واقع نگر دارد و از آن اضطراب و تلاطم ها که در ارتباط با نمودهای جهان عینی تأثیر ناهنجار می گذرد، به دور است. در این حالت است که زیبایی ها ، زینت خود را با بهترین وجه برای انسان نمودار می سازند».

براساس مقدمه فوق ، علامه سید محسن هیچ گاه در برابر ناملایمات دچار تردید ، آشفتگی ، سرگردانی و ناامیدی نشد بلکه تابلویی بلند از صبر و استقامت را برای آیندگان ترسیم و بطور عملی این درس را به و آیندگان داد

۴-اعتدال روحی و عدم نفرت از مخالفان از جمله صفات منحصر بفرد سید محسن شفیعی است که خوشنامی در میان دوستان و بدخواهان را برای او رقم زد.

کسی که در مسیر هدایت جامعه و روشنگری گام برمی دارد همواره نه مغرور و مست مدح و ثنای دوستان نه متنفر از مخالفان بدلیل سرپیچی و جهل موضوع می شود. در سنت پیامبر گرامی اسلام نمونه های فراوانی از چگونگی تعامل با مخالفان و حتی دشمنان وجود دارد که در هرکدام کتابی پرمحتوا از دروس اخلاقی است. نوع برخورد با ابوسفیان پس از فتح مکه یا تعامل ایشان با افرادی که علم به انحراف آنها پس رحلت اش داشت ، مصادیق گویایی برای فهم این موضوع می باشند

طبق تعالیم مکتب پیامبر و اهل بیت هنگامی که انسان نمی تواند برای اشخاص منحرف و کج رو کاری انجام دهد و آنان را به مسیر صواب هدایت کند، از آنان دوری می گزیند اما نه از روی عداوت و بدخواهی برای طرف مقابل است . در این جدایی، نباید از شیوه های زیبای تعدی و بر مشکلات خود و آنان بیفزاید، بلکه این کار را برای آگاهی و درس آموختن به آنان و تحصیل اعتدال روحی خود انجام دهد. قرآن کریم علیرغم تاکید بر اجرای قسط و عدل خطاب به مؤمنین می فرماید : یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُونُوا قَوَّامِینَ لِلَّهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ ۖ وَلَا یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَىٰ أَلَّا تَعْدِلُوا ۚ اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَىٰ ۖ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ.ای اهل ایمان، برای خدا پایدار و استوار بوده و به عدالت و راستی و درستی گواه باشید، و البته شما را نباید عداوت گروهی بر آن دارد که از راه عدل بیرون روید، عدالت کنید که به تقوا نزدیکتر (از هر عمل) است، و از خدا بترسید، که البته خدا به هر چه می‌کنید آگاه است.

اینجاست که روح افرادی همچون علامه سید محسن شفیعی در حوزه های اجتماعی و سیاسی و حتی تعامل روزمره با مردم عادی در مرتبه ای از زیبایی قرار می گیرد که در حال نفرت و جدایی نیز پای را از محدوده انسانی و روش های زیبایی محور بیرون نمی گذارند

پرداختن به ویژگی های اخلاقی و اجتماعی زنده حجت الاسلام والمسلمین علامه سید محسن شفیعی در این یادداشت علاوه بر ادای دین نسبت به این چهره برجسته استان خوزستان و ایران اسلامی ، اقدامی در راستای جلوگیری از انحصار و تحدید شخصیت وی به مسائل سیاسی آنهم طیف خاص بود. متاسفانه در سالگشت رحلت این عالم حکیم و بصیر شاهد محدود سازی برنامه های بزرگداشت شان در انحصار یک جریان سیاسی و معرفی وی بعنوان چهره اختصاصی گروهی خاص هستیم که در واقع ظلم و جفای بزرگ به این عارف و حکیم صاحب فضل می باشد. سید محسن یک سرمایه اجتماعی برای همه خوزستان بود و باید از این داشته برای همگرایی و همبستگی جامعه بویژه در شرایط کنونی پاسداری کرد