آموزش و سلامت دو قربانی آلودگی هوا در خوزستان

نعیم حمیدی : آموزش و بهداشت دو مولفه اساسی در توسعه متوازن و مهمترین زیرساخت های ترقی و تحول در ارکان یک جامعه می باشند. بهبود و پایداری مثبت این دو شاخص مستلزم تقویت زیرساخت ها ، کاهش عوامل سلبی و آسیب ها و همچنین توانمندسازی نیروی انسانی و بهره وری صحیح از فرصت ها و ظرفیت هاست

اگر توسعه پایدار را به مفهوم گسترده آن شامل اداره و بهره برداری صحیح وکارا از منابع پایه، منابع طبیعی، منابع مالی و نیروی انسانی برای نیل به الگوی مصرف مطلوب همراه با بکارگیری امکانات فنی و ساختارو تشکیلات مناسب برای رفع نیاز نسل های امروز و آینده بدانیم ، بطور قطع آموزش در صدر مولفه های اساسی تکوین توسعه پایدار و متوازن قرار می گیرد

شاید مهمترین خبری که در زمان افرایش غلظت آلاینده‌ها در آسمان اهواز و سایر شهرهای بزرگ همه در انتظار آن بوده و رسانه ها در سریع ترین زمان ممکن آنرا منتشر می کنند ، تعطیلی مدارس و مراکز آموزش عالی است بطوریکه از ابتدای سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ تاکنون حدود ۲۰ روز ، تعطیل یا نیمه تعطیل در اهواز یا دیگر شهرستان های خوزستان اعلام شده است

یعنی معادل ۳۰ درصد نیم فصل اول تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان تعطیل و فرآیند آموزش متحمل خسارت های جبران ناپذیر گردیده است.

از سوی دیگر پژوهش ها نشان می دهد ، آلودگی هوا بشدت مغز و فرآیند یادگیری کودکان را تحت تاثیر قرار داده و موجب کاهش کارایی آنها می گردد. براساس نتایج تحقیقات صورت گرفته توسط کارشناسان سازمان یونیسف در سال ۲۰۱۸ اعلام شد : ذرات بسیار کوچک دود معلق در هوا(۲.۵PM) با قطر تقریبی ۱/۳۰ موی سر انسان و حتی کوچکتر در روزهای آلودگی هوا، همراه با نفس کشیدن و با عبور از میان بینی و دهان و راه های تنفسی وارد بدن می شوند و در نهایت درون کیسه های هوای بسیار کوچک ریه ها(Alveoli) که محل مبادله هوای تنفسی و اکسیژن مورد نیاز بدن با گازهای بازیافت شده خون هستند، جای گرفته و سپس از دیواره ی عمیق ترین بخش ریه یعنی نایژک ها، کوچکترین ذرات معلق وارد شده به ریه ها به درون جریان خون نفوذ می کنند. ذرات معلق پس از منتشر شدن در جریان خون خود را به تمامی ارگان های حیاتی بدن ما رسانده و بر انجام تمامی اعمال حیاتی بدن تاثیر گذاشته و باعث اختلال در عملکرد طبیعی آنها می شوند.

از جمله ارگان هایی که بیشترین آسیب ها را می بینند می توان از سیستم ایمنی بدن به خصوص در کودکان، ریه ها، قلب و مغز نام برد.با توجه به اینکه تکامل مغز در دوران کودکی صورت می گیرد، ذرات معلق وارد شده مانع رشد طبیعی مغز شده و موجب اختلال در وظیفه یادگیری و حفظ خاطرات کودکی می شوند.

از دیگر صدمات آلودگی هوا در دوران کودکی، نوجوانی و بلوغ می توان از کاهش توانایی حفظ و به خاطر سپردن، کوتاه شدن مدت زمان تمرکز و توجه به جزئیات و تاثیر بر کنترل احساسات و بروز رفتارهای مناسب و به موقع در اجتماع نام برد. ذرات معلق آلاینده با صدمه زدن به سلول های مغز در زمان رشد و تکامل باعث بروز نتایجی منفی مانند:پایین آمدن هوش و تیزذهنی، ناتوانی در استدلال و مقایسه های درست از شناخت همه چیز و استنتاج دقیق، همینطور استدلال های شخصی نادرست گردند. لذا می توان دلایل افزایش نرخ ترک تحصیل در دوره ابتدایی و یا کاهش میانگین معدل دانش آموزان دوره متوسطه خوزستان به نمره ۸ (یعنی حدود سه نمره و نیم کمتر از معدل کشوری) را در افزایش حجم آلاینده ها در ۱۵ سال اخیر جستجو کرد البته این امر نافی ضعف مدیریت ها و فقدان برنامه نخواهد بود

در بخش سلامت و محیط زیست نیز به سبب تزئینی بودن این دو مقوله نزد قریب به اتفاق مدیران عالی و میانی دولت باستناد پویش ها و پژوهش های نهادهای فرهنگی و پزشکی ، شرایط بسیار بغرنج و پیچیده تر می باشد. در واقع آلایندگی ناشی فعال شدن کانون های ریزگرده ها به جهت اجرای طرح های انتقال آب و همچنین فعالیت صنایع نفتی ، پتروشیمی ها ، فولادی ها و .‌. برای مردم خوزستان و اهواز چندین برابر عواید و عوارض ، آسیب ، خسارت داشته است که در سطور زیر فقط به مقاطعی کوتاه از برخی پژوهش ها و نیز گفته مقامات و نهادهای مسئول اشاره می شود تا عمق این فاجعه به روشنی تبیین گردد.

طبق بررسی‌ صورت گرفته در ۲۵ شهر کشور از جمله اهواز ، چهار هزار و ۲۵۵ مورد فوتی به دلیل بیماری ایسکمیک قلبی، ۲۹۸ فوتی سرطان ریه ، ۵۱۹ مورد فوتی انسداد ریوی و ۷۳۴ مورد فوتی سکته مغزی منتسب به ذرات معلق PM۲.۵ بوده است. در واقع آلاینده های PM۲.۵ ذرات ریزی هستند که اندازه آنها کمتر از ۲.۵ میکرومتر یا میکرون است، و یکی از عوامل اصلی آلودگی هوا هستند. به طور میانگین هشت درصد از کل مرگ هایی که در کشور اتفاق می افتد مربوط به ذرات PM۲.۵ بوده است.

۷۰۳ مورد فوت(همه علل) ، ۹ نفر به دلیل بیماری مزمن انسداد ریه، ۱۱ نفر به دلیل سرطان ریه، ۳۷۷ مورد بیماری های ایسکمیک قلبی، ۶۳ مورد سکته مغزی منتسب به ذرات معلق PM۲.۵ در اهواز در سال ۹۹ با میانگین غلظت ذرات ۴۳.۷ میکروگرم بر مترمکعب برآورد شده است. به طور کلی ۱۷ درصد مرگ های ایسکمیک قلبی، ۱۹ درصد سکته مغزی و ۱۷ درصد سرطان ریه مربوط به ذرات معلق بوده است.

طبق گفته رییس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی *هزینه اقتصادی مرگ های ناشی از مواجهه با ذرات معلق در سال ۹۹ در شهر اهواز به طور میانگین عدد بالای ۴۵۶ میلیون دلار برآورد شده است* که اگر ۱۰ درصد از این هزینه را به عنوان هزینه‌های درمان بیماری های منتسب به آلودگی هوا در نظر بگیریم ۴۵ میلیون دلار هزینه بیماری های منتسب به آلودگی هوا در اهواز بوده است

همچنین براساس گفته کارشناس بهداشت هوای مرکز بهداشت خوزستان ، تا پایان سال ۹۹، ۶۳ هزار و ۲۰۷ مادر باردار، ۳۵۵ هزار و ۲۱۵ کودک زیر پنج سال و ۲۳۳ هزار و ۷۲۹ فرد بالای ۶۰ سال در حوزه شهرهای دانشگاه علوم پزشکی اهواز داشتیم که این افراد نسبت به آلودگی هوا حساس‌تر و تحت تاثیر چالش افزایش سطح آلاینده ها قرار داشته اند . در این مدت مرگ ۸ کودک زیر پنج سال به علت عفونت حاد تنفسی، ۷۸ مرگ به علت انسداد مزمن ریوی، ۶۵ مرگ به دلیل سرطان ریه، ۲ هزار و ۶۳ مرگ به علت بیماری قلبی و ۲۶۸ مرگ به علت سکته مغزی داشتیم که همه این موارد منتسب به آلودگی هوا می باشند

جالب تر اینکه در سال ۹۹ از نظر شاخص کیفیت هوا هیچ روز خوبی در اهواز نداشتیم و طی این مدت ۳۶ روز ناسالم برای گروه‌های حساس، ۳۵ روز ناسالم و ۵ روز خطرناک داشتیم که با گذاشتن تعداد روزهای آلوده در کنار میزان مرگ و میرها و بیماری ها بخوبی می توان به ابعاد پیامدهای آلودگی هوا در خوزستان و اهواز دست یافت

در همین راستا کارشناس مسئول آزمایشگاه هوای اداره‌کل محیط زیست خوزستان می گوید از ابتدای سال ۱۴۰۱ تاکنون، بر اساس شاخص ذرات با اندازه ۲.۵ میکرون تنها یک روز با هوای پاک در اهواز گزارش شده است. مجموعا در ۹ ماه اخیر سالجاری تا روز ۲۶ آذرماه، بر اساس شاخص کیفی هوای با ذرات با اندازه ۲.۵ میکرون، کلانشهر اهواز یک روز پاک، ۵۷ روز هوای قابل قبول، ۸۹ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس، ۱۰۹ روز ناسالم، هشت روز بسیار ناسالم و هشت روز خطرناک را تجربه کرده است. از سویی بر اساس شاخص کیفی هوای با ذرات با اندازه ۱۰ میکرون نیز در این مدت اهواز ۱۳۰ روز با هوای قابل قبول، ۹۱ روز ناسالم برای گروه‌های حساس، ۲۰ روز ناسالم، شش روز بسیار ناسالم و ۲۰ روز خطرناک داشته است. در این مدت اهواز روز پاکی نداشته است.

اعداد و ارقام اعلامی سازمان محیط زیست و سامانه پایش کیفی هوا ، نشان می‌دهد امسال تعداد روزهای آلوده اهواز افزایش یافته است؛ در طول سال گذشته بر اساس ذرات با اندازه ۱۰ میکرون، اهواز تنها سه روز خطرناک را تجربه کرده اما امسال تاکنون ۲۰ روز خطرناک داشته است.

آنچه از آنالیز داده های فوق الاشاره حاصل می شود اینست ، که برای کاهش آلاینده ها و جلوگیری از آسیب ها و خسارت های ناشی از آلودگی هوا اولا با توقف طرح های مخرب انتقال آب و تعطیلی صنعت پوسیده سدسازی در بالادست خوزستان ، آب را در شریان رودخانه های استان جاری و علاوه بر احیای اکوسیستم های طبیعی از تولید و توسعه کانون های فوق بحرانی ریزگردها جلوگیری کرد . همچنین خاموشی فلرهای نفتی و پتروشیمی ها ، الزام فولادی ها به استانداردهای زیست محیطی و منع مازوت سوی در نیروگاه‌ها تنها نسخه نجات بخش ساکنان خوزستان از هیولای آلاینده هاست

فلرها و دودکش های صنایع مهمترین عامل عقیم شدن ابرهای باران زا و کاهش نزولات جوی در مناطق نفت خیز می باشد که سلامت مردم و اقتصاد کشاورزی و دامپروری خوزستان را بشدت تحت الشعاع قرار داده است

خوزستان نیازمند استاندار و مدیرانی کلان نگر و باورمند به محیط زیست می باشد که سلامت شهروندان را بر هر مصلحت و منفعت مقدم بدانند و بیش از این به نابودی طبیعت و زیست بوم استان رضایت ندهند. بدون تردید تداوم وضعیت کنونی و تشدید آلاینده های هوا علاوه تسریع روند مهاجرت منفی ، هزینه های هنگفتی در حوزه درمان و آموزش بر مردم تحمیل و فرصت هر گونه جبران را از مدیران حال و آینده خواهد گرفت .نباید بخاطر یک مشت دلار مرگ و بیماری کودکان این خطه را نادیده گرفت . همچنین طمع به حق آلایندگی که پرداخت نمی شود و الزامات ناشی از مسئولیت های اجتماعی صنایع که فقط اصطلاح آن بر زبان مسئولان جاری است نباید دستگاه های نظارتی و شهروندان را از مطالبه توقف‌ طرح های انتقال آب و پروژه های سدسازی و خاموشی فلرها و کاهش میزان گازهای گلخانه ای بازدارد و درگیر حاشیه ها بکند